وضعیت منابع آبی بسیار نگران کننده است

کمبود منابع آب یک موضوع جدی است و نباید از آن قافل شد. مهم‌ترین مشکلات حوزه آب دلایل متعددی دارند که شامل کمبود بارندگی، تغییرات اقلیمی، مدیریت نادرست منابع آبی و افزایش تقاضا در بخش صنعت و خانگی است. ایران از سیستم‌های مختلفی از جمله سدسازی، شبکه‌های آبرسانی و طرح‌های آبخیزداری برای مدیریت منابع آبی استفاده می‌کند، اما سیستم‌های موجود به تنهایی نمی‌توانند مشکلات کمبود آب را حل کنند و نیاز به برنامه‌ریزی جامع‌تری دارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، روش‌هایی نظیر اصلاح الگوی کشت و بهبود بهره‌وری در کشاورزی، تغییر الگوی مصرف آب و استفاده از سیستم‌های آبیاری مدرن، بهینه‌سازی مصرف آب در صنایع و مدیریت مصرف آب در بخش‌های خانگی، می‌تواند تا حدی به مدیرت بحران آب کمک کند. بحران آب مسئله‌ای جدی است و نیازمند تلاش‌های هماهنگ و منسجم است. مدیریت مصرف آب سبب می‌شود که مشکلات مربوط به کم‌بارشی جبران شود و باید مورد توجه بخش‌های مختلف قرار گیرد.
تبخیر سالانه آب در ایران 2100 میلی‌متر است
یک فعال حوزه آب با بیان اینکه میزان برداشت از ذخایر آبی ایران در بازه زمانی 30 سال گذشته حدود 70 درصد برآورد شده است، گفت: این موضوع سبب ناترازی منابع آبی و ایجاد بحران‌های پیش رو برای کشور شده است. متوسط بارندگی سالانه در ایران حدود 250 میلی‌متر و این شاخص در جهان حدود 800 میلی‌متر است. این موضوع نشان می‌دهد که ایران به طور کلی کشوری خشک و کم آب محسوب می‌شود. از سوی دیگر بررسی‌ها حاکی از این مسئله هستند که متوسط تبخیر سالانه آب در جهان برابر 700 میلی‌متر است، در حالی که این شاخص در ایران 2100 میلی‌متر است. محمدرضا جمالی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: از یک سو متوسط میزان بارندگی ایران کمتر از متوسط بارندگی جهانی و از سوی دیگر متوسط تبخیر سالانه ایران 3 برابر متوسط جهان است که این نشان از محدودیت و کمبود منابع آبی در ایران نسبت به جهان است. منطق و خردجمعی حکم می‌کند که الگوی بهره‌برداری از منابع آبی در ایران می‌بایست نسبت به متوسط جهان بسیار محافظه‌کارانه و مناسب با شرایط اقلیمی و پتانسیل منابع آبی و در نتیجه به سمت تولید محصولات کشاورزی با نیاز آبی کمتر و ارزش بازدهی اقتصادی بالا باشد. اما متأسفانه در سال‌های اخیر آمار تولید محصولات کشاورزی این موضوع را تأیید نمی‌کند.
وی ادامه داد: مواردی از قبیل افزایش جمعیت در بازه زمانی 100 سال اخیر به 10 برابر و ترکیب جمعیت روستایی از 75 درصد به 23 درصد و افزایش جمعیت شهرها از 25 درصد به 77 درصد رسیده است. با توجه به توضیحات ارائه شده موارد دیگری از جمله حفر چاه‌های غیرمجاز، صدور پروانه‌های بهره‌برداری فراوان، انتقال آب به اراضی غیر شرب، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی، ساخت باغ ویلاهای متعدد، کشت محصولات آب‌بر، رشد صنایع آب‌بر، در نهایت این شرایط را برای کشور به وجود آورده است. در این راستا باید این هشدار داده می‌شود که اگر امروز چاره‌ای اندیشه نشود، فردا خیلی دیر است.
با فقدان یک برنامه جامع در مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی روبرو هستیم
رئیس هیئت‌مدیره شبکه محیط‌زیست و منابع‌طبیعی استان مرکزی نیز با اشاره به بحران آب در این استان، گفت: وضعیت منابع آبی سطحی و زیرسطحی استان در شرایط مناسبی قرار ندارد. شاید بحرانی‌ترین و فاجعه‌بارترین قسمت در این حوزه، وضعیت منابع آبی زیرسطحی و آب‌های زیرزمینی استان است. در بازه زمانی سال‌های گذشته، در راستای مصرف منابع آبی شرایط حادی را در استان مرکزی پشت سر گذاشته‌ایم. همچنین در حوزه مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی که بتوان در قالب یک سند آمایش کلان این منابع آبی را در استان مدیریت و راهبری کرد، با فقدان یک برنامه جامع روبرو هستیم.
سیاوش آقاخانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: متأسفانه در حوزه منابع آبی، آینده مشخص و شفافی را در استان مرکزی نداریم. متأسفانه وضعیت منابع آبی بسیار نگران کننده است. در حال حاضر اکثر دشت‌های اساسی این استان در شرایط بحرانی و حادی قرار دارند و هنوز هم نتوانستیم در سطح استان اولویت‌بندی فعالیت‌ها را در این زمینه انجام دهیم. در بحث آب‌های سطحی نیز متأسفانه فقدان یک برنامه جامع و یک سند آمایش مشخص، باعث شده است تا اکثر رودخانه‌های استان، از رودخانه‌های دائم که در بازه زمانی 50 تا 60 سال گذشته فعالیت می‌کردند، به رودخانه‌های فصلی تبدیل شوند و وضعیت مناسبی نداشته باشند.
وی از روند بی‌رویه احداث سدها و بندهای آبی فاقد فرایندهای مطالعاتی ابراز ناخرسندی کرده و ادامه داد: احداث سدها و بندهای آبی مطالعه نشده در بازه زمانی دهه‌های گذشته باعث شده است تا حیات رودخانه‌های استان مرکزی در معرض تهدید جدی قرار بگیرد. متأسفانه با چنین اقداماتی، تعریف آب‌برهای جدید و تعریف مصرف‌کننده‌های جدید در کنار کشاورزی ناپایدار و فقدان الگوی کشت، باعث شده است تا شریان حیاتی اکوسیستم‌های طبیعی و محیط‌زیست که رودخانه‌ها هستند با آسیب‌های جدی مواجه شوند. متأسفانه در حال حاضر در این زمینه هیچگونه برنامه و اقدام مشخصی وجود ندارد.
بخش کشاورزی بزرگترین مقصر در هدررفت منابع آب‌های زیرزمینی
رئیس هیئت‌مدیره شبکه محیط‌زیست و منابع‌طبیعی استان مرکزی اظهار داشت: مهم‌ترین و بزرگترین مقصر در بحث هدررفت منابع آب‌های زیرزمینی، بخش کشاورزی است. بخش کشاورزی با کشت ناپایداری که انجام می‌دهد، بالای 80 درصد منابع آب‌های زیرزمینی را می‌بلعد و استان را دچار بحران جدی کرده است. متأسفانه متولیان این حوزه نیز تا این لحظه هیچگونه اقدام مؤثر و کاربردی را در این راستا اجرایی نکرده‌اند. به عنوان مثال نخستین و شاید مؤثرترین موضوع، بحث فقدان الگوی کشت در حوزه کشاورزی در استان است. چرا که هنوز نتوانستیم الگوی کشت را نهادینه و اجرایی کنیم و اقدامات مؤثری در این زمینه نداشته‌ایم.
وی بیان داشت: بعد از بخش کشاورزی، حوزه صنعت را باید مقصر دوم در بحث چالش‌های حوزه آب معرفی کرد. بخش عمده‌ای از بارگذاری صنایعی که در سطح استان انجام می‌شود و سال‌های گذشته نیز انجام شده است، صنایع آب‌بر هستند. بارگذاری صنعت پتروشیمی در شهرستان خمین، بارگذاری صنعت پتروشیمی در دشت شهرستان شازند، از جمله این موارد هستند. در کنار آن صنایع کوچک و بزرگی که بدون توجه به منابع آب‌های زیرزمینی در استان، بارگذاری می‌شوند. حتی صنایعی که در استان‌های دیگر به‌رغم آب‌بر بودن و از بین برنده منابع آبی برای آنها محدودیت‌هایی قائل می‌شوند، متأسفانه در استان مرکزی برای آنها فرش قرمز پهن می‌شود.