بررسي تاثير حذف صفر از پول ملي بر آينده اقتصادي ايران: آري يا نه!؟

مقدمه

با شنيدن خبر احتمال حذف صفر از پول ملي ايران، دوستان دانشجو درتكاپوي‌ آشنايي با چنين ساخت و كار اقتصادي بوده‌اند. مهمترين پرسشي كه اين عزيزان و دست‌اندركاران علوم مالي را به چالش ذهني واداشته‌ است، همانا ميزان تاثير مثبت و منفي اين حركت در افزايش يا كاهش نرخ تورم و اينكه چه تاثيري بر زندگي مردم خواهد گذاشت؟ با وجود اظهار و نظرهاي متفاوت كارشناسان و مسوولان نظام مالي كشور، در تجزيه و تحليل اثرات آن، باز هم به نظر مي‌رسد ناگفته‌هاي بسياري براي چالش‌گران و خواهندگان دانش اقتصاد و مجريان امر وجود داشته باشد. اميد است در اين جستار گوشه‌هايي از ابهامات آشكار شود و دوستان گرانسنگ بتوانند پاسخ برخي از پرسش‌هاي خود را بيابند. ارائه هر گونه نظري به درك و هر چه پربارتر كردن جستار كمك خواهد كرد. ‌

كليات

اين كاركرد از سا‌ل‌هاي پس از جنگ جهاني دوم در آلمان پديد آمد. از آن پس تا كنون اقدامات زيادي جهت حذف صفر از پول ملي در كشورها اتفاق افتاده است. در برخي موارد اين سياست جواب داده است و در مواردي هم به دليل اجراي نادرست دشواري‌هايي ايجاد نموده است. داده‌هاي ناشي از اجرا در كشورهاي مجري طرح نشان مي‌دهد كه حذف صفر از پول ملي مي‌تواند در بلند مدت جلوي افزايش تورم را بگيرد، اما در برخي موارد نيز قادر به كاهش تورم نيست. آرژانتين و برزيل نمونه‌هاي بارزي از اين مساله در دهه 1980 و اوايل دهه 1990 به شمار مي‌روند. اين طرح از سال‌ها پيش در بين مقامات بانك مركزي ايران نيز مطرح بوده است. از همان ابتدا به خاطر ترس از عواقب ناشي از اجراي نادرست و تحمل هزينه‌هاي آن، اجرايش تاكنون به تعويق افتاده است.‌

مخالفين بر اين باورند كه پول نه تنها وسيله مبادلات اقتصادي است، بلكه بر هويت ملي شهروندان و اقتدار دولت نيز تاثير مي‌گذارد و مي‌تواند به عنوان ابزاري براي تحكيم آن به شمار رود. امروزه مشكلاتي براي كنترل سياست‌هاي پولي وجود دارد و حذف صفر از پول ملي مي‌تواند به عنوان بخشي از بسته اصلاحات اقتصادي به شمار رود. البته بايد توجه داشت كه حذف صفرها به خودي خود نمي‌تواند در مهار تورم مفيد باشد. اين عمل بايد در چارچوب يك سلسله اصلاحات مهم اقتصادي انجام شود.

در برخي موارد نيز دولت‌ها به تدريج سياست حذف صفر را اتخاذ كرده‌اند بنحوي كه اجراي آن بيش از ده سال طول كشيده است.‌

دلايل و ضرورت حذف صفر از پول ملي

زماني كه ارزش پول به جاي طلا و نقره با اعتماد عمومي مردم حفظ مي‌شود، دولت‌ها مسئوليت سنگيني براي نگهداشت ارزش و جايگاه پول ملي دارند. يكي از مواردي كه موجب حذف صفر پول ملي مي‌شود، تورم است. رشد نقدينگي و افزايش عرضه پول موجب رشد تورم مي‌شود و ممكن است دولت بتواند با حذف صفر از پول ملي، جلوي افزايش نرخ تورم را بگيرد. كشورهايي چون بوليوي و تركيه در سال‌هاي اخير با حذف شش صفر از واحد پول ملي خود در شرايطي كه تورم بسيار سنگيني را تجربه مي‌كردند، نمونه بسيار خوبي از خنثي كردن اثرات تورمي مي‌باشند.

بر اساس مدل‌هاي آماري، تورم و نرخ ارز شاخص‌هاي تاثيرگذاري در حذف صفر‌هاي پول ملي به شمار مي‌روند. در واقع ارتباط معنا داري بين نرخ تورم، نرخ ارز و حذف صفر از پول ملي وجود دارد و اين مساله به خوبي در مدل‌هاي اقتصاد سنجي به چشم مي‌خورد.‌

اگر بخواهيم ازضرورت‌هاي حذف صفر از پول ملي مطلبي بيان كنيم، بايد به نقاط قوت اين طرح كه در ادامه به آنها اشاره مي‌شود بپردازيم. بطور كلي مي‌توان به لزوم افزايش راندمان نقش اجتماعي و اقتصادي پول، كاهش هزينه‌ها و اتلاف وقت و تسريع در فعاليت‌هاي اقتصادي، ايجاد تناسب بين قدرت خريد پول ملي و حجم پول در گردش اشاره كرد. از‌اين‌رو، در صورت اجراي صحيح، اين طرح مي‌تواند مانع افزايش. به‌ هرحال، اكنون واحد پولي ريال بدليل قدرت كم آن و دوگانگي نام واحد پولي در ايران در زندگي مردم كاربرد چنداني ندارد، از طرفي در دادوستدهاي روزانه و فعاليت‌هاي بازارهاي مختلف اقتصادي كشور كلمه تومان با مفاهيم واحدهاي مختلف بكار برده مي‌شود. همچنين ارزش قائل نبودن براي اسكناس در حال حاضر سبب شده تا آن را مچاله كنيم، روي آن بنويسيم و سبب استهلاك زود هنگام آن شويم. ‌

تاريخچه حذف صفر‌

حذف صفر از پول ملي كشورها تاريخچه بلند مدتي در كشورهاي در حال توسعه دارد. طي سال‌هاي 1960 تا كنون بيش از 70 مورد حذف صفر از پول ملي انجام شده است. كره جنوبي از سال 2004 تا 2007 در خصوص آثار و تبعات اقتصادي حذف صفرها از پول ملي خود تحقيق و بررسي‌هاي لازم را انجام داد. در سال 2005 تركيه، روماني و تعداد ديگري از كشورها به بررسي اين موضوع پرداختند.‌

طي پنجاه سال اخير نوزده كشور يك بار اقدام به حذف صفر كرده‌اند و ده كشور نيز دو بار اين كار را انجام دادند. آرژانتين 4 بار، يوگسلاوي سابق 5 بار و برزيل 6 بار، بوليوي 2 بار، پرو 2 بار، اوكراين، لهستان، مكزيك و روسيه هر يك 3 بار و ايسلند، تركيه، كره و غنا نيز يك بار صفر پول ملي خود را حذف كرده‌اند. در سال‌هاي اخير از 14 مورد حذف، يك مورد يك صفر، 9 مورد شش صفر حذف و ميانگين آن حذف سه صفر از پول ملي بوده است.

در برخي از كشورها مثل شيلي و كرواسي، سياست حذف صفر پس از اجراي سياست‌هاي تثبيت اقتصادي انجام شده است. در برخي از كشورها مانند آنگولا، جمهوري كنگو و نيكاراگوئه به رغم حذف صفر از پول ملي، تورم همچنان بالا است. بنابراين يكي از مسائلي كه حذف صفر از پول ملي را ايجاب مي‌كند، افزايش شديد تورم است. حذف صفر‌ها نيز ابعاد مختلفي داشته است. در اين مدت از 14 مورد حذف يك صفر 9 مورد حذف شش صفر وجودداشته است و ميانگين آن حذف سه صفر از پول ملي بوده است. ركورددار اين تغييرات، كشور برزيل است، به گونه‌‌اي كه تاكنون اين كشور در شش مرحله، هجده صفر از جلوي واحد پولي خود حذف كرد و هشت بار نيز واحد پولي خود را تغيير داد. ‌

در بررسي حذف صفر در تركيه بايد عنوان كرد كه تورم بالاي اين كشور و بي ارزش شدن پول ملي آن در سا ل‌هاي آخر قرن گذشته ميلادي سبب شد تا زندگي مردم بسيار سخت شود. طبق گزارش‌هاي موجود در سا ل‌هاي آغازين قرن بيست و يكم ميلادي مردم تركيه براي خريد يك قرص نان بايد چند ميليون لير تركيه هزينه مي‌كردند. همين مساله سبب شد تا برنامه‌هاي اصلاحات اقتصادي در اين كشور با جديت بيشتري پيگيري شود. اجراي اين طرح زمينه را براي رشد اقتصادي اين كشور فراهم كرد. كارشناسان اقتصادي صندوق بين‌المللي پول دليل تاثير گذار بودن سياست حذف سه صفر از واحد پول ملي در اصلاح اقتصاد اين كشور را موفقيت آنها در مهار تورم مي‌دانند. در گزارش صندوق بين‌المللي آمده است: ‌

‌”پيش از اينكه صفرها از پول تركيه حذف شوند اين كشور موفق شده بود تورم را مهار كند و نرخ تورم را به ارقام يك رقمي تقليل دهد. در اين شرايط اصلاح بازار پول نيز به كمك  اقتصاد آمد تا زمينه ساز رشد اقتصادي شود”. واقعيت اين است كه طي 25 سال قبل از اجراي اين طرح، تركيه چنان تورمي را تجربه كرد كه شايد در هيچ كشور ديگري در آن دوران سابقه نداشته باشد. ‌

زمان و روش مناسب براي اجراي طرح‌

پيش از اقدام براي حذف صفر از پول ملي بايد شرايط اقتصادي كشور به گونه‌اي ويژه بررسي شود. بايد توجه داشت حذف صفرها بدون اصلاحات اقتصادي به مهار تورم كمك نمي‌كند. با اين وجود، پس از آماده‌سازي زيرساخت‌هاي اجرايي اين طرح از جمله ضريب تبديل پول جديد به واحدهاي كوچكتر پول، نحوه قيمت‌گذاري كالاهاي خرد و همچنين در نظر گرفتن موضوع بسيار مهم شاخص‌هاي به ظاهر غيراقتصادي مثل ابعاد رواني اين عمل، توانايي مردم در بكارگيري پول جديد و اقبال مردم، اين كار اجرايي گردد. در اين راستا، بهتر است قبل از هر اقدام افكار عمومي آماده و به مردم براي تطبيق با شرايط و پول جديد فرصت داده شود. به عبارتي بهترين راه براي موفقيت حذف صفر از پول، شفافيت و فرصت دادن به مردم براي تطبيق با شرايط و پول جديد است. در اينجا نقش رسانه‌ها، تبيين موضوع در مدارس و دانشگاه‌ها، آزمايش طرح در ابعاد كوچك قبل از اجراي رسمي آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.‌

در خصوص روش‌هاي اجراي اين سياست بايد گفت طرح حذف صفر از پول ملي مي‌تواند با حذف يك صفر يا بيشتر و يا كلاً تغيير نوع پول صورت پذيرد. اجراي اين طرح به شكل‌هاي گوناگون در كشورهاي مختلف صورت گرفته است به شكلي كه از حذف يك صفر در 14 مورد تا حذف شش صفر در 9 مورد روي داده است. در زيمبابوه دولت اين كشور 10 صفر از پول ملي را حذف كرد ولي ميانگين اين عمل در كشورها حذف سه صفر از پول ملي بوده است.

‌نظر موافقين و مخالفين طرح‌

اظهارنظر در مورد طرح حذف صفر از پول ملي همچون ديگر مسائل رايج هر جامعه‌اي خود مخالفان و موافقاني دارد. به اعتقاد موافقان در برخي از كشورها كه وضعيتي  مانند ايران داشته و با كاهش ارزش پول ملي مواجه بوده‌اند، از روش حذف صفر استفاده شده است. با توجه به موفق بودن اين حركت در كشورهايي چون روسيه، ايتاليا، تركيه، فرانسه و آلمان مي‌توان با الگوگيري از آنها به طور دقيق در مورد اجراي آن برنامه‌ريزي كرد و موفق شد. اما بايد معايب آن را نيز مورد توجه قرار داد. چراكه پس از اجرا جبران بسيار پرهزينه خواهد بود. ‌

موافقين بر اين باورند كه اجراي اين طرح در چندين كشور جهان مانند تركيه، روسيه و .... براي مقابله با تورم صورت گرفت كه اثرات مثبتي را در پي داشت. همچنين با كاهش پول در گردش در دست مردم موجب جلوگيري از چاپ دوباره اسكناس و صرفه جويي در اين زمينه مي‌گردد.‌

برخي ديگر از كارشناسان اقتصادي معتقدند حذف صفر از پول ملي اثر مستقيم چنداني بر روي تورم نخواهد داشت و برخي عقيده بر اين دارند كه پيش شرط اصلي اجراي اين طرح به عهده دولت است. لذا، دولت بايد با انجام سياست‌هاي پولي و مالي مناسب شرايط ثبات اقتصادي را فراهم كند. كه متاسفانه در ايران هنوز اين شرايط مهيا نيست.‌

مخالفين مي‌گويند: ايران پس از زيمبابوه بحران زده با تورم يازده ميليون و 250 هزار درصدي و برمه فقيرترين كشور آسيا، با تورم 40 درصدي از حيث تورمي در رده سوم جهان قرار دارد. با اين حال در بين ده كشوري كه ركورددار تورم در ماه مرداد 87 بوده‌اند، ايران پس از پاكستان و مصر با 340 ميليارد دلار، بيشترين توليد ناخالص ملي را داشته است كه اين خود مي‌تواند پشتوانه خوبي براي حركت اقتصادي جديد باشد. اما تا هنگامي‌كه بستر مناسب فراهم نشود، امكان ايجاد دشواري ديگري بر دشواري‌هاي كنوني وجود خواهد داشت.‌

مهمترين نقاط قوت طرح:

- با حذف صفرها،‌ ديگر نياز نيست براي يك خريد كوچك حجم زيادي از پول حمل و نقل شود. براي شمارش اسكناس‌ ديگر وقت زيادي از مردم و به خصوص تحويلداران بانك‌ها گرفته نمي‌شود؛

-‌ حذف صفرهاي اضافي باعث كاهش هزينه‌هاي سيستم بانكي و كاهش هزينه‌هاي معاملاتي‌ مي‌شود. هزينه از بين بردن اسكناس‌هاي از رده خارج و انتشار اسكناس تازه و نو كاهش خواهد يافت؛‌

-‌ هزينه‌هاي عملياتي و اجرايي سيستم پولي كاهش خواهد يافت و فعاليت دستگاه‌هاي خودپرداز نيز تسهيل و استهلاك آنها پايين مي‌آيد؛‌

-‌ حذف صفرها مانع نفوذ بيش از اندازه ارزهاي خارجي در اقتصاد كشور مي‌شود و در صورت تو‌ام شدن با تنش‌زدايي سياسي، سرمايه گذاري‌هاي خارجي در كشور افزايش مي‌يابد؛

-‌ حدف صفرها سبب قوي‌تر شدن پول و كاهش تعداد پرداخت اسكناس در دادوستدها مي‌شود و در بلند مدت تورم كاهش مي‌يابد؛

- از لحاظ رواني احساس بهتري به وجود مي‌آيد و موجب افزايش اعتماد مردم‌ مي‌شود؛

علاوه بر محاسن و فوايد عنوان شده، دولت‌ها معمولا اهداف ديگري را نيز در اين فعل و انفعالات دنبال مي‌كنند؛ اگرچه حذف صفر از پول ملي و معرفي پول جديد، بيش از يك اقدام سياسي، بايد يك عمل فني و كارشناسي باشد؛ ولي واقعيت اين است كه كنترل دولت بر پول ملي، نشانه و شاخصه يك دولت مدرن به حساب مي‌آيد و حذف صفر از پول ملي در شرايطي كه ارزش اين پول كاهش يافته باشد، ابزاري براي حمايت دولت از سياست‌هاي پولي است.‌

نتيجه گيري:‌

با وجود نكات پيش گفته درباره تركيه و نيز ساير كشورها، بايد اذعان نمود كه ايران ويژگي‌هاي اقتصادي خاص خود را دارد و لذا بايد براي اين كار كارشناسي‌هاي دقيق انجام گيرد. مقايسه ايران با ساير كشورها اشتباهي بزرگ است چرا كه ما با برخي كشورها فرق داريم. يكي از مهمترين دلايل اين تفاوت‌ها را مي‌توان در وجود رانت اقتصادي بسيار قوي جستجو كرد. لذا، تاكيد مي‌شود حتي قبل از حذف يك صفر بايد رانت‌هاي اقتصادي موجود كشور حذف شوند و سپس با افزايش پول‌هاي خرد از افزايش بخشي از تورم جلوگيري كرد. به اعتقاد مخالفان اين طرح، در شرايط كنوني كشور كه هم بي‌نظمي اقتصادي فراوان و هم قوانين اقتصادي در حال تغيير است، اجراي طرح، نه تنها دردي از جامعه را دوا نمي‌كند، بلكه بر دردهاي اقتصادي مي‌افزايد و تغيير واحد پولي قبل از حل مشكل رشد حجم پول، تاثير مثبتي در اقتصاد كشور نخواهد داشت.

علي‌رغم گفته مخالفان كه جاي بسي تامل دارد، همان تصور اين كه با حذف 3 صفر از واحد پول ملي، قيمت كالاها به شكلي درمي‌آيد كه مي‌توان اجناس چند ده هزار توماني را با پرداخت چند ده تومان خريد، مي‌تواند تصور بسيار شيريني باشد، حتي اگر به اين واقعيت هم برسيم كه در واقع چيزي ارزان نشده است و تنها قيمت اسمي و ظاهري آن تغيير كرده است.

‌

جمع بندي و پيشنهاد‌

سخن‌ پاياني به عنوان برآيند و نتيجه اين بررسي به شرح زير مي‌تواند هم به خوانندگان و هم دست‌اندركاران كمك نمايد:‌

 سالانه 600‌ تا 700 ميليون برگ اسكناس در كشور به علت نگهداري و استفاده نامناسب نابود و با هزينه بيش از 28 ميليارد تومان اسكناس‌هاي جديد جايگزين مي‌شوند. در حال حاضر سرانه اسكناس در كشور 110 برگ است. حال آنكه اين سرانه در اروپا 10 تا 12‌برگ مي‌باشد. با اين وجود، اگر دولت تنها به حذف صفرهاي پول ملي اكتفا كند و اصلاحات اقتصادي فراگير و جامعي را اجرا ننمايد، سياست حذف صفر به تنهايي كارساز نخواهد بود. ‌

 در حال حاضر ارزش واحد پول ملي ايران در رده‌هاي آخرين جدول ارزهاي جهاني است؛ به گونه‌اي كه يك ريال ايران، تقريباً يك يازده هزارم دلار (مبناي عرفي مقايسه ارزها) ارزش دارد. به عبارت ديگر، يك واحد دلار با 11 هزار واحد پول برابر است. از نظر حيثيتي در جهان، به هيچ روي زيبنده كشور باستاني ايران نيست. در صورت در نظر گرفتن تمام جوانب با حذف صفرها، يك ريال ارزشي برابر با يك دلار خواهد داشت. اين امر مي‌تواند به گونه آشكار موجب تقويت پول ملي شود. البته بايد دانسته شود كه بالا بردن ارزش واقعي پول ملي، با حذف صفرها محقق نمي‌شود و آنچه در اين بند گفته شد، صرفاً ناظر به مسائل شكلي است وگرنه افزايش ماهيتي و حقيقي ارزش پول ملي، تنها با تقويت اقتصاد ملي و بالابردن جايگاه آن در جهان ممكن است.

 با يك واحد پول ملي ايران “يك ريال” در همين كشور خودمان هم حتي يك شكلات و آب نبات هم نمي‌توان خريد. يعني پول پايه ايران در بازار هيچ گونه ارزش و هم‌پايه‌ي خارجي ندارد. اين در حالي است كه در ساير اقتصادها، يك واحد پول ملي، آنقدر ارزش دارد كه بتوان با آن چيزي خريد، مانند دلار و درهم و يورو و مارك و كرون و پوند و لير و....‌

 بر اساس شنيده‌ها از مسئولين‌ بانك مركزي، ريال همچنان واحد پول ملي كشور خواهد بود. با اين تفاوت كه پول خرد تبديل به دينار خواهد شد (صد دينار يك ريال.) در شرايط كنوني با توجه به جاافتادن تومان در بين مردم هر چند واحد پول ملي ريال است؛ به نظر مي‌رسد چنين تغيري روا نباشد؛ زيرا به عنوان مثال هيچ خريدار يا فروشنده‌اي نمي‌گويد يك عدد كبريت پانصد ريال، بلكه همواره خواهد گفت 50 تومان و همه هم منظور يكديگر را درك مي‌كنند. به نظر مي‌رسد اگر قرار است تغييراتي در اين باره انجام گيرد، بهتر است همراه با مردم و عرف عمومي، واحد پول “تومان” باشد و ريال خرد آن. با اين كار، دو گانگي كنوني از بين مي‌رود و بسياري از مشكلات هم از بين خواهد رفت. از طرفي، اگر دينار هم به اين آشفته بازار افزون گردد، مردم بين سه عنوان پولي تومان و ريال و دينار سرگردان مي‌مانند. ضمن آنكه دينار، در حال حاضر تداعي كننده واحد پول كشورهاي عربي است و با توجه به مسائل سياسي و ملي احتمالا فرهنگ عمومي كشور آنرا نپذيرد. همچنين حذف يكباره چهار صفر از پول ملي ممكن است موجب مشكلاتي براي مردم شود. لذا، حذف سه صفر در شرايط كنوني منطقي تر است. همچنين، اگر بخواهيم به لحاظ ذهني نيز اثر مثبتي بگذارد، بهتر است حذف 3 صفر از پول ملي همراه با تغيير نام آن به تومان اجرا شود. با اين حساب هزار تومان كنوني برابر 10 تومان خواهد بود. بهتر است تومان جديد با ابعاد جديد و غيرقابل تبديل ذهني و يا عملياتي جايگزين پول قبلي گردد.‌

 در اصلاح پايه پولي بهتر است تدابير لازم در خصوص واحدهاي خرد آن بمنظور جلوگيري از آثار تورمي ناشي از افزايش قيمت ها تا سطح حداقل واحد پايه پولي جديد اتخاذ گردد.

 نكته ديگر اينكه نگراني صادركنندگان نيز بايد مد نظر قرار گيرد زيرا افزايش ارزش پول ملي منطقاً موجب كاهش قدرت رقابت صادركنندگان در بازارهاي جهاني و افت صادرات خواهد شد. اين نكته‌اي است كه بايد به آن توجه داشت و در صورت لزوم بسته‌هاي حمايتي خاصي اجرا گردد.‌

سرانجام يكي از مباحثي كه در راستاي حذف صفر از پولي ملي مطرح است، توصيه به رواج و توسعه كارت‌هاي اعتباري به جاي حذف صفر از پول ملي است. در اين خصوص بايد گفت در كشورهاي صنعتي جهان هم كه كار‌هاي اعتباري بيشترين كاربرد را دارند، باز هم اسكناس در دست مردم وجود دارد با اين تفاوت كه تعداد آن نسبت به وضعيت ما كمتر است. با اين حال بايد به دنبال توسعه استفاده از كارت پول‌هاي الكترونيكي و همچنين شيوه‌هاي پرداخت غيرحضوري نيز بود و كلاً شيوه مصرف و نقش پول در مبادلات مورد بازبيني قرار گيرد.‌

البته در صورتي كه اين تصميم نهايي شود دولت بايد براي جلوگيري از هزينه‌هاي بالا حذف اسكناس‌هاي قديمي و چاپ انواع جديد، آن‌ها را به ترتيب خاصي از رده خارج كند و طي دوره اي كه اسكناس‌هاي قديمي‌تر فرسوده نشده‌اند با فرض حذف سه صفر، از آنها استفاده شود و بعد در تجديد چاپ حذف سه صفر در آن‌ها اعمال شود.

اما بديهي است كه يك شرط بزرگ موفقيت دولت در اجراي اين طرح تلاش براي ثبات و انضباط سياست‌هاي مالي و پولي و مهار رشد نرخ تورم است. كه امر نيز مستلزم اصلاح سياست‌هاي بودجه‌اي دولت و اعمال سياست‌هاي پولي مستقل‌تر بانك مركزي است. در اين صورت مي‌توان نسبت به آغاز دوره تقويت ارزش پول ملي اميدوار بود.‌

منابع:

1- حذف صفر از پول ملي تورم را كاهش نميدهد، قابل دسترسي در آدرس:

/.../www.tabnak.ir‌حذف‌-‌صفر-از-پول‌-‌ملي‌-‌تورم-را-كاهش-نمي‌دهد‌

2- چهار صفر از پول ملي ايران حذف مي شود، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.alarabiya.net

3- حذف صفر از پول ملي تورم را كاهش نميدهد، قابل دسترسي در آدرس: ‌.aspx/www.hamshahri.net131678news-

4- واكنش صاحبنظران به بررسي حذف سه صفر از پول ملي، قابل دسترسي در آدرس:‌...www.donya-e-eqtesad.com/Defaultview.asp

5-‌ پيش شرطهاي حذف صفر از پول ملي، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.hamshahrionline.ir

.aspx131297/news-

.6 حذف صفر از پول ملي در دو مرحله صورت گيرد، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.rajanews.com

84320/detail.aspid=‌

7 حذف صفر پول ملي و اقتصاددان آمريكايي، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.fardanews.com

‌حذف‌-‌صفر‌-‌پول‌-‌ملي‌-‌و-اقتصاددان-آمريكايي

8 -تاثير حذف صفر از پول ملي بر اقتصاد كشور، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.alamto.com تاثير‌-‌حذف‌-‌صفر-از-پول‌-‌ملي‌-‌بر-اقتصاد-كشور

9- حذف 4 صفر پول ملي و بررسي اثرات آن بر بازار‌ سرمايه و اقتصاد، قابل دسترسي در آدرس:‌

/.../52570-www.talarebourse.com/‌حذف4‌صفر‌-‌پول‌-‌ملي‌-‌و-بررسي-اثرات-آن‌-‌بر-بازار-سرمايه-و-اقتصاد

10- حذف صفر از پول ملي اثر تورمي ندارد/ واحد پول در حال تغيير، قابل دسترسي در آدرس:‌

79492www.tesadna.com/Tحذف-صفر-از-پول-ملي-اثر-تورمي-ندارد-واحد-پول-در-حال-تغيير‌

11- آيا حذف صفر از پول ملي ايران را هم متحول مي كند؟، قابل دسترسي در آدرس:‌

index.php...id.../news/‌www.bina.ir/

12 - حذف صفر از پول ملي؛مزايا و معايب، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.gvb.ir/

-remove-from887ero-national-currency-advantages-and-disadvantages.htmlz-

13 -آناليز نتايج حذف صفرهاي پول ملي در 71 كشور، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.forum.iranblog.com

.../showthread.php‌ حذف-صفرهاي-پول-ملي...‌

.14‌ بسترهاي لازم براي حذف صفر از پول ملي فراهم نيست، قابل دسترسي در آدرس:‌

PrintableViewContents.aspx.../.../‌www.mojnews.com/

15- نگاهي به تجربه حذف 6 صفر از لير تركيه، قابل دسترسي در آدرس:‌/

/8013articleid=‌www.mtabibian.net/

16 -محمد نهاونديان : لازمه حذف سه صفر از پول ملي كاهش تورم است، قابل دسترسي در آدرس:‌

www.gostareshonline.com

17- كدام كشورها از صفرهاي پول كاسته اند؟ قشم ديلي، قابل دسترسي در آدرس:‌

html/www.qeshmdaily.com

18 -تأثيرات حذف 4 صفر از واحد پول ملي از زبان رئيس كميسيون ويژه مجلس، قابل دسترسي در آدرس:‌

.aspx/news71813/www.rasekhoon.net/show-

19 -پول و ارز و بانكداري - درباره حذف سه صفر پول ملي، قابل دسترسي در آدرس:‌

22‌.mihanblog.com/post/491www.pab

20‌ -تأثير حذف صفرهاي پول ملي بر تورم با نگاهي به بسته سياستي ...، قابل دسترسي در آدرس:‌

/content/fa/eranico.com576default.aspx/

21- حذف صفر اسكناسها و تاثير آن بر اقتصاد ملي، قابل دسترسي در آدرس:‌

2.la0bq82qs0.html/.www.asremroz.ir/prtca

22 -حذف شش صفر از پول ملي و گرفته شدن حال خارجي ها، قابل دسترسي در آدرس:‌www.asriran.comحذف-شش-صفر-از-پول-ملي-و-گرفته-شدن-حال-خارجي-ها‌‌!‌

دكتر اسفنديار دشمن زياري