منابع طبیعی یک موهبت الهی است که مردم باید در دراز مدت و به تناسب منافعشان از آن استفاده کنند . چرخه حرکت و کار این منابع بر اساس قوانین خاصی می چرخد که گاه كم توجهي يا بي توجهي به یک یا چند مورد از آن می تواند عواقب شومی داشته باشد . ما امروز نشانه های عواقبی چون بحران آب و افت شديد آبخوانها، فرونشست زمين، تخريب روز افزون مراتع و جنگلها، گستردگي شوره زارها و كويرها و نهايتا تاخت و تاز ریزگردها و سایر فرايندهای ويرانگر بيابانزايي را در گوشه و کنار عرصه های ملی کشور می بینیم که برخی از آن ها، نتیجه نگاه ما آدم ها به طبیعت است.
مهندس محمدحسن محبی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان فارس درباره وضعیت کنونی اراضی ملی فارس می گوید: نگاه مردم به منابع طبیعی مانند «حکایت مرغ تخم طلاست » و فقط به فکر بهره برداری آنی از آن هستیم ، به همین خاطر است که اکنون اراضی ملی ما در وضعیت بحرانی قرار دارد، بحرانی که شاید نتوان به آسانی آن را مدیریت کرد و نیاز به پژوهشهای دامنه دار بسیاری دارد .
به عقیده کارشناسان مختلف، روند تخریب منابع طبیعی در ایران از یک طرف به شرایط خاص طبیعی نظیر شرایط اقلیمی (اقلیم خشک و نیمه خشک ایران ) و ژئومرفولوژیکی (زمین شناسی و سازندهای حساس به فرسایش) و از طرف دیگر به افزایش جمعیت و نیاز روزافزون جوامع محلی به تامین مایحتاج خود مرتبط است که به برخی از سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های نادرست دولت برمی گردد.
در این میان، تحقیقات پژوهشگران در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری چالش هایی چون
* توزیع غیریکنواخت زمانی و مکانی ریزشهای جوی
* دوره های طولانی خشکسالی و ترسالی
* افزایش شدت و تواتر سیلاب در حوزه های شهری
* آلودگی منابع آب ، خاک و همچنین آلودگی گسترده رودخانه ها و تالاب ها
* افزایش شوری اراضی
* افت سطح آب زیرزمینی و نشست اراضی بدلیل برداشت بی رویه از منابع آب چاهها
* هجوم آبهای شور و تلخ به منابع آب شیرین
* تلفات آب در شبکه‌های انتفا ل آب کشاورزی و شرب ( شبکه آب شهری)
* فرسایش خاک ، رسوب ، بیابان‌زایی و کاهش حاصلخیزی اراضی
* و فقر، محرومیت و مهاجرت روستائیان به شهرها را نشان می دهد.
معاون آبخیزداری فارس نیز در این باره گفت : بخشی از این مشکلات، حاصل برخورد خصمانه با طبیعت و منفعت طلبی آنی است و اگر این نگاه عوض شود شرایط می تواند خیلی بهبود یابد؛ اما اگر بخواهد ادامه یابد برای اراضی ملی استان وضعیت خوبی را نمی توان پیش بینی کرد.
سازمان منابع طبیعی فارس هم اکنون طرح های متفاوتی چون اصلاح کاربری اراضی را در مراتع ملی استان برای بهبود شرایط آب و خاک اجرا می کند . بر اساس برنامه در این پروژه، یک سری زمین هایی که با در نظر نگرفتن توان اولیه آنها درآن محصولی کاشته شده و در دراز مدت پایداری ایجاد نمی کند، قرار می گیرد . این سازمان با همکاری مردم، نوع کاربری آن را به سمتی می برد که هم مسائل حفاظت آب و خاک رعایت شود و هم درآمد بیشتری برای افراد داشته باشد. هم اکنون کشاورزان و افراد مختلف با تشکیل تعاونی هایی در سراسر استان در حال اجرای این برنامه هستند.برای مثال زمینی که در ابتدا مرتع بوده و بعدا درآن گندم کشت شده ،گندم دیمی که این سال با توجه به بارش کم، بازدهی چندانی ندارد و عملا دو سر ضرر است چون از یک طرف در این زمین پوشش طبیعی از بین رفته و از سوی دیگر نیز برای کشاورز سودی نداشته است ؛ اما با کشت گونه های محلی و پربازده می توان آن را احیا کرد.
برخی دیگر از فواید اقدامات چند منظوره طرحهای آبخیزداری، مرتعداری، جنگلداری و جنگل کاری را می توان حفاظت آب و خاک و کنترل فرسایش خاک و رسوب، کنترل و مهار سیلاب‌های ویرانگر، جلوگیری از هدر رفت آبهای سطحی، افزایش رطوبت خاک و تقویت پوشش گیاهی طبیعی، تغذیه سفره های آب زیرزمینی، چشمه ها و قنوات، بهبود و توسعه شرایط اقتصادی و اجتماعی آبخیز نشینان، بهبود اشتغال در مناطق روستایی و جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان نام برد.
با وجود این اقدامات، معاون آبخیزداری فارس می گوید: طرح های آبخیزداری در حوزه آب با برداشت های زیادی که ازمجموعه چاه های غیر مجاز و مجاز در برخی از شهرستان های فارس انجام شده چندان همخوانی ندارد و نمی تواند تاثیر فوری خود را به جا بگذارد؛ فقط می توان بخش کمی از این آب را جبران کرد.
شاید یکی از دلایل وضعیت کنونی استان این بوده که در واقع کسی چنین وضعیتی را برای منابع طبیعی پیش بینی نمی کرده است.
در ده سال اخیر دو پدیده خشکسالی و برداشت زیاد آب از منابع آبی در فارس همزمان صورت گرفته است که سبب شده ما با بحران امروز رو به رو شویم؛ اما 15تا 20سال پیش چون میزان بارش باران و برف در استان خوب بود این مشکلات را می پوشاند و پدیده فرونشست زمین مانند امروز دیده نمی شد.
اما هر احتمالی در مورد فرونشست زمین وجود دارد . خشکسالی و برداشت بی رویه آب سبب شده گودالها،حفره های بزرگ و تونلهایی در زیر سطح زمین ایجاد شود . با رشد این گسیختگیها درسطح و به ویژه در بخش های نزدیک به کوهستانها و یا جاهایی که رخنمون سنگی نزدیک سطح قرار دارند ممکن است شکاف در سطح پدیدار شود ، در بخش های مرکزی دشت با تراکم رسوبات ، نشست و حرکات قائم به سمت پایین ایجاد گردد و گاه چاله های عمیق دیده شود.
به گفته محبی هم اکنون در روستای کوه سفید دار، به این خاطر که آب درلایه های زیرین سطح زمین مدرسه و خانه های مردم شکسته شده ، برنامه جابه جایی روستا در دستور کارقرار گرفته است . در این میان به میراث فرهنگی هم خسارت زیادی رسیده است ؛مثلا درشهر باستانی 2500ساله داراب به نام شهر داربگرد، خط فرونشست، زیر دیوارهای آن قرار گرفته است و آن را تهدید می کند.
به گفته وی، با این که این اقدام در حوزه کاری منابع طبیعی فارس قرار نمی گیرد، به طور موردی کار را در این منطقه شروع کرده و در حال تهیه طرح مطالعاتی برای کنترل فرونشست دشت مرکزی داراب و روستای کوه سفید است.
در حال حاضر، مشکلات و خطرات زیادی منابع با ارزش ملی ما را تهدید می کند که باید برای رفع این مشکلات زود اقدام شود. از آن جایی که بیش از ۸۰ درصد از عرصه کشور تحت پوشش اراضی ملی و دولتی (منابع طبیعی) است؛ لذا حفظ، اصلاح، احیا، توسعه و بهره برداری اصولی از این منابع، مدیریتی مستقل و توانمند را می طلبد و کار بسیار سختی است.
اما معاون آبخیزداری فارس با اشاره به وسعت زیاد و عملیات کاری بالا که با میزان اعتبارات آبخیزداری در سطح ملی با نیاز امروز منابع ما چندان تناسب ندارد، گفت:این میزان بودجه، بسیار بسیار ناچیز است و در حال حاضر تعداد پروژه های مطالعه شده و آماده اجرایی که می تواند با توجه به بحران آبی که در استان وجود دارد کمک کننده باشد و روی دستمان مانده بسیار زیاد است . اگر با همین شیوه، توزیع اعتباری درکشور انجام شود شاید صد سال طول بکشد که ما همین پروژه امروزی را اجرا کنیم . باید در این زمینه فکر شود تا توزیع اعتبارات با توجه به حجم عملیاتی که در استان ها وجود دارد هماهنگ گردد تا در نتیجه سرعت انجام پروژه ها بیشتر شود و مردم بالاخره بازخورد آن را ببینند.
برای مثال سیلابی که حالا دارد از حوزه فارس خارج می شود خیلی بالا است و ما پروژه های زیادی داریم که بخشی از این سیلاب را در سر شاخه ها کنترل می کند ؛اما به دلیل کسر اعتبارات امکان این امر وجود ندارد، به همین دلیل سازمان در نامه ای به رییس نمایندگان استان درخواست کرده که این موضوع را در مجلس شورای اسلامی پیگیری کنند تا دولت بتواند سهم اعتبارات بیشتری را برای طرحهای آبخیزداری و منابع طبیعی در نظر بگیرد.
یکی دیگر از مشکلات موجود در این حوزه نبود ساز و کار قانونی برای همکاری مردم با سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برای اجرای طرح هاست و اگر این کار صورت گیرد سرعت اجرای پروژه ها بالا رفته و به بهره برداری بیشتری می رسد؛ از همه مهم تر، زمان کمتری از دست رفته و منابع طبیعی زودتر به سر و سامان می رسد؛ بنابراین باید نگاه ما به منابع طبیعی عوض شود . ما باید همان طور که این گوهر گرانبها از گذشتگان به ما رسیده آن را به آیند گان منتقل کنیم؛ نه این که میراث ما برای فرزندانمان بحران و مشکل باشد.