سرویس خبری/ مریم زارع خفری: باید به این اندیشید که پنج سال بعد کشور در کجا قرار می گیرد و در این مدت ایران چقدر توانسته به شاخص‌های توسعه یافتگی دست یابد؟ آیا مردم در طی این دوره به رفاه اجتماعی و اقتصادی مناسبی خواهند رسید؟
این ها سوالاتی است که متولیان برنامه ریزی کشور، زمانی که سعی دارند برنامه های پنج ساله توسعه ملی کشور را تدوین کنند، باید به آن پاسخ دهند؛ سوالاتی که پاسخ آن تعیین کننده این است که آیا می‌توان به کشوری نام توسعه یافته داد یا نه.
دستیابی به توسعه پایدار، هدف تمامی کشورهای جهان است و تاکنون برنامه ها و منابع بسیاری در این راه هزینه شده و نتایج متفاوتی را نیز به دنبال داشته است؛ بر همین اساس کشورها به چند دسته توسعه یافته، در حال توسعه و توسعه نیافته تقسیم می شوند.
در دنیای امروز برخلاف گذشته، انسان ها دیگر «ابزار» توسعه به شمار نمی روند بلکه هدف نهایی برنامه های توسعه محور، داشتن «انسان‌های توسعه یافته» است. در ایران نیز اقدامات بسیاری برای توسعه صورت گرفته است.
بر اساس اسناد موجود اولین برنامه توسعه ملی کشور در سال 1309 تدوین شد، هرچند این برنامه هیچگاه عملیاتی نشد اما بعد از آن چند برنامه در دوران پهلوی و پنج برنامه بعد از انقلاب اجرا شده است و هم‌اکنون نیز در آستانه تصویب ششمین برنامه توسعه ملی هستیم که بر اساس آن اهداف و چشم اندازهایی برای 5 سال آینده تدوین می شود.
دکتر نمکی، معاون توسعه امور اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشورکه به شیراز سفر کرده است، با اشاره به بررسی های دقیق اسناد برنامه های توسعه کشور می گوید: نکته مبهم و کلیدی که در تمامی برنامه های توسعه دیده می شود این است که «انسان» در آنها نه ابزاری برای توسعه دانسته شده است و نه هدف نهایی توسعه.
وی افرود: تا زمانی که مردم یک جامعه [از نظر فکری] توسعه نیابند، هرچند زیرساخت‌های توسعه فراهم شده باشند، آن کشور و مردم را توسعه یافته نمی خوانند.
وی ادامه داد: بعد از انقلاب زیرساخت ها و خدمات عمرانی زیادی ایجاد شده است و از نظر سیستم بهداشتی و درمانی جایگاه خوبی در جهان داریم اما با وجود این، سوال این است که چرا با این حجم انبوه از پرونده‌های قضایی روبرو هستیم؟ چرا هنجارشکنی و خشونت های اجتماعی اینقدر در حال افزایش است؟ چرا با وجود اینکه تعداد افراد تحصیل کرده و دانشجوی ما20 تا 25% افزایش یافته اما تاثیر چندانی بر وضعیت کشور نداشته است؟ و چندین سوال دیگر که باید پاسخ داده شوند و هنوز بی پاسخ باقی مانده اند.
علت اصلی این امر را می توان این دانست که ما به انسان توسعه یافته در برنامه ها و اهدافمان فکر نکرده ایم چرا که اگر انسان توسعه یافته داشته باشیم نیاز نبود در برخی حوزه ها، هزینه های سنگین متحمل شویم.
مثال ملموس این موضوع، رانندگی است؛ به طوری که اگر زیرساخت‌هایی چون ماشین جدید با تکنولوژی توسعه یافته و اتوبان‌های نسبتا مدرن موجود باشد ولی آن را دست انسانی توسعه نیافته بدهیم برای او پراید یا ماشین آخرین سیستم فرق چندانی ندارد؛ او با سرعت بالا رانندگی می کند و حوادث ناگوار جاده ای که امروز بسیار شاهد آن هستیم را رقم می زند و مشکلات کمتر نخواهد شد.
بنابراین می توان نتیجه گرفت که توسعه زیرساخت ها اگر در کنار آموزش و درونی شدن استفاده درست از امکانات قرار نگیرد، راه به جایی نمی برد به طوری که یک انسان توسعه نیافته می تواند در چند لحظه تمام خدمات عمرانی را نابود کند و این مشکل حتی در کشورهای اروپایی نیز دیده می شود.
برای داشتن انسانی جامع نگر به زیر ساخت هایی از جمله آموزش، قانون، برنامه و راهبردهای مشخص و هدفمند نیاز است.
آموزش و پرورش نقطه شروع بعد از خانواده برای رسیدن به این هدف است و معاون در این باره اعتقاد دارد: ما در همین شروع، مشکلی اساسی داریم. وی افزود: در کشور ما فکر کودک را ابتدا با اطلاعات و فرمول های ریاضی پر می کنند چیزهایی که به راحتی فراموش می‌شوند درحالی که در کشورهای توسعه یافته آنها را به خیابان می‌برند و در کنار پلیس قرار می دهند تا خود شاهد باشند که او چه می کند و نظم و قانون چطور اجرا می شود یا او را به مزرعه می‌فرستند تا از نزدیک شاهد زحمت برای پرورش محصولات باشد و فردا که بزرگ شد به راحتی غذاها را دور نریزد؛ این آموزش درست و اساسی است. برای همین ما نیاز داریم افرادی را تربیت کنیم که بدانند نظام خدماتی و حوزه ای که در آن به کارگرفته می شود از آنها چه می خواهد؟ چیزی که خلاء آن امروزه احساس می شود.
اولین گام برای حل این مشکلات به قول سهراب این است که چشم ها را باید شست و از نو به جهان اطرافمان نگریست.
وی یادآور شد: در این راه نمی توان از هیچ مدلی بیرون از مرزهای ایران پیروی کرد و یک روز به سمت شرق رفت و شیفته آنها شد و یک روز به غرب نگاه کرد.
نمکی تاکید کرد: امروز کشور دچار توسعه ناپایدار و نامتقارنی است که نتیجه اقدامات سالیان دراز است نه اقدامات یکی دو ساله؛ چون ما هیچ گاه برنامه هایمان را بر اساس بضاعت و نیازهای مملکت، اقلیم و فرهنگ مناطق دسته بندی نکرده ایم.
وی تاکید کرد: در برنامه ها فقط گفته ایم چند بشکه نفت داریم، چه مقدار محصولات پتروشیمی و میعانات گازی موجود است و چند مورد دیگر و اینطور یک برنامه پنج ساله تدوین کرده‌ایم؛ هیچ گاه از متخصصان و جامعه شناسان نخواسته ایم بگویند چه کار می توان برای این فرد خاص با این برنامه و زیرساخت خاص کرد و در پایان این دوره پنج ساله و یا چند ساله این انسان چه شخصیت و خصوصیاتی خواهد داشت تا به کار نظام برنامه ریزی بیاید برای همین از برنامه ششم توسعه کشور چندان راضی نیستم.
از سوی دیگر هیچ گاه شرایط و وضعیت یک استان نمی تواند الگوی کشور باشد همان طور که در یک استان یک شهرستان نمی تواند مبنای کاری تمام آن منطقه قرار گیرد؛ هر سرزمینی شرایط خاص و توانمندی ویژه خود را دارد که باید در کنار فرهنگ آن مورد توجه قرار گیرد.
طرح آمایش سرزمین طرحی است که برای رسیدن به این خواسته طراحی شده است. از تمام اندیشمندان و صاحب نظران استان فارس می‌خواهم در این زمینه با ما همکاری داشته باشند تا بتوانیم مسیر توسعه استان را مشخص کنیم؛ زیرا با استفاده نابجا از طبیعت نه تنها به توسعه پایدار نمی رسیم بلکه آن را نابود نیز می کنیم. وی ادامه داد: ما برای رسیدن به اهدافمان به آمار دقیق، راستی آزمایی داشته‌ها و داده ها نیازمندیم تا بتوانیم در آخر با برنامه ریزی به نتایج مناسب برسیم. در هر حال باید با برنامه های تدوین شده و دقیق عمل کرد تا سرانجام به جایی رسید و ریشه مشکلات را پیدا کرد اما متاسفانه برخی افراد زمانی که به پست مدیریت می رسند برنامه را اصلا قبول نمی کنند؛ آنان خود را برنامه می دانند و فکر می کنند تمام علم روز دنیا ناگهان و در چند سی سی به آنها تزریق شده است و نیازی به مشورت ندارند، همین موضوع رفتن به سمت مسیر توسعه را سخت تر می کند. دکتر نمکی، معاون توسعه امور اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور در پایان گفت: سازمان برنامه و بودجه به عنوان اتاق فکر با مشارکت همه دستگاه ها و نهادهای کشور برنامه ای را برای توسعه کشور بر اساس نیازهای جامعه تدوین و اجرایی خواهد کرد.