حجت اله دهقاني- كارشناس ارشد:انسان امروزي عصري را سپري مي كند كه طي آن همواره تمايل داشته است هر چيزي را در اين جهان هستي به منظور نيل به اهداف و آمال عاليه ي خويش در طول دوران زندگي خود به خدمت گمارد و بر همين اساس انسان زماني قادر خواهد بود به سر حد كمال نائل شود كه بر اساس يك مكانيسم و استراتژي از پيش حساب شده بتواند تمام عوامل و امكانات موجود در محيط اطراف خود اعم از مقوله دين، علم و... را به نحو احسن به كار گيرد و حداقل به شناختي نسبي ازكم و كيف مرزها و حيطه تأثيرگذاري اين عوامل بر يكديگر و چگونگي تأثيرپذيريشان از همديگر دست يافته باشد، كه در اين مقال تكيه و تأكيد كلام بر دو موضوع مهم و كليدي علم و دين مي باشد، مباحثي كه قطعاً در طول تاريخ مدام از دغدغه هاي اصلي و اوليه موجودات بشري و هميشه در قالب فرهنگ ها و تمدن هاي مختلف به نوعي گريبانگير آنان بوده است و خواهد بود. بدون شك مطالعه تاريخ گواه و مدرك مستدلي خواهد بود بر اين موضوع كه انسان در درازاي تاريخ هميشه به هر دليلي در يكي از مقولات فوق الذكر دچار گونه اي افراط و تفريط شده است و با وجود اينكه هر از چند گاهي در مقطعي از تاريخ متناسب با شرايط سياسي، اجتماعي، فرهنگي و جغرافيايي حاكم بر جامعه خود به پيشرفتهايي نسبي در هريك از دو مقوله ياد شده دست يافته است ولي هيچگاه نتوانسته است كه تعريفي تمام و كمال از شرايطي بهينه و متعادل به منظور همراه و همسو كردن اين دو مقوله در چارچوب دينداري و علم مداري ارائه نمايد. به عنوان مثال با نگاهي دقيق به سير تحولات سياسي و مذهبي صورت گرفته در اروپا از قرون وسطي تا آغاز عصر رنسانس و انقلاب صنعتي و من بعد، مي توان شاهد اين قضيه بود كه مقارن قرون وسطي دين و مذهب از جايگاه ويژه و والايي برخوردار بوده است تا جايي كه دولت ها همواره مطيع و فرمانبردار كليساها بوده اند، در صورتيكه با به وقوع پيوستن يكسري دگرگوني هاي سياسي و اجتماعي و خاتمه يافتن عصر قرون وسطي و دوران استبدادي و خودكامگي دين و مسيحيت، كليساها از منصب قدرت ساقط شده اند و عصري جديد به سردمداري علم و دانش بشري با ظهور دانشمندان گوناگون در رشتههاي علمي مختلف پا به عرصه وجود گذاشته است. قدر مسلم ورود انسان به هر دوره اي و سرمشق قرار دادن هر مقوله اي مصادف بوده است با به انزوا رفتن مقولهاي ديگر و آنكه هيچكدام در هيچيك از اين ادوار بدون تعامل با يكديگر نتوانسته اند به سمت يك رشد و تعالي درخور و شايسته سوق داده شوند و كارآيي و كاركردي مناسب و درخور از خود داشته باشند كه اين بيگانگي و خودكامگي در مورد علم و دين همواره در دين مبين اسلام به طرق مختلف مورد گوشزد واقع گرديده است.واضح است كه انسان به طور فطري داراي غريزه خداجويي و خداپرستي بوده و همواره تصور مي كرده است كه با جستجو و ارضاي اين غريزه مي تواند كه به آرامشي نسبي در زندگي دنيوي و مادي خود دست يابد كه به همين منظور پيامبران مختلف در اعصار گوناگون سعي و تلاش مي كرده اند با عرضه مجموعه اي از احكام الهي چه در قالب احكام تعبدي و چه در چارچوب احكام تحقيقي، بشر را به سر منزل مقصود رهمنمون سازند و انسان نيز متناسب با عمق فكري و دانش و آگاهي خود نسبت به جهان هستي و محيط اطرف در ادوار مختلف در مورد پذيرش و عدم پذيرش آنها رفتارها و واكنشهاي متفاوتي را از خود بروز داده است. گاهي با توجه به امكانات خود درك درست و صحيحي از موضوع داشته و توانسته است به صورت مقطعي، مسيري مناسب را در جهت هدف متعالي خود طي كند و گاهي نيز به دلايل مختلف قادر نبوده است با اقتدار به سوي مقصد غايي خويش حركت كند و در اين راه دچار لغزش ها و انحرافات كم و بيش مخرب و ويران كننده اي نيز شده است كه قطعاً اين موضوع به دليل وجود يك ضعف علمي در زمينه شناسايي و تشخيص صحيح و به موقع مسئله دين و دينداري در طول تاريخ بوده است. در همين راستا مولاي متقيان علي (ع) در قالب سخني پرمايه به ابن زياد مي فرمايند: “اي پسر زياد( كميل بن زياد نخعي) شناسايي و تحصيل علم و دانش، دين است و مدار دين بر دانش مي چرخد، بشر در دوران زندگانيش راه فرمانبرداري از خداي را با علم مي پيمايد و پس از مرگش به نيروي دانش نام نيك از خود به جاي مي گذارد.” البته به اين نكته هم بايستي توجه داشت كه امروزه انسان به آنچنان پيشرفت هاي علمي نايل شده است و به درجه اي از شعور و آگاهي رسيده است كه براي اثبات هر پديده اي و پذيرش آن همواره به دنبال دليل و نشانه اي منطقي و قابل درك و توجيه در جهان هستي و محيط پيرامون خويش بوده است به گونه اي كه ديگر دوران آن به سر رسيده است كه انسان موجوديت خداي يگانه و حقانيت دين و صحت احكام آن را صرفاً در مجموعهاي از مدارك منتسب به قدرت خداوند آنهم در قالب معجزات گوناگون ارائه شده از سوي رسولان الهي به جستجو بپردازد، روالي كه هميشه در دوران نبوت هر يك از پيامبران الهي بر حسب نياز كم و بيش براي متقاعد و هدايت كردن بشر از سوي آنان مورد استفاده قرار مي گرفته است. بنابراين در مقابل بشري كه با سرعتي مضاعف نسبت به گذشته در مسير كشف و توسعه مسائل علمي رو به جلو قدم بر مي دارد نظام دينداري نيز بايد حداقل به همين سرعت نيز جوابگوي نيازها و سوالات چنين بشري باشد كه امروزه با شتابي دو چندان پرده از رمز و رازهاي اين جهان شگفت انگيز بر مي دارد. بر همين اساس ضرورت چنين موضوعي ايجاب مي كند كه همزمان با رشد و شكوفايي روزمره دانش بشري در زمينه هاي گوناگون اعم از پزشكي، نظامي، صنعتي و غيره و با بكارگيري اين پيشرفت ها در جهت تصحيح و تقويت كردن صحت بسياري از موضوعات و احكام مختلف ديني و مذهبي از جمله تفسير و تعبير كتاب آسماني، قرآن كريم، شاهد ايجاد تعاملي كارساز و كارآمد ميان دنياي علم و فناوري و عرصه دين و دينداري و همين طور ارائه نسخه و نگرشي به مراتب قوي تر، به روزتر و رساتر از گذشته در امر دين و مذهب باشيم زيرا كه وجود يك تعاون و همكاري دو طرفه ميان اين دو مقوله كليدي و حياتي مي تواند سبب شود از بسياري از انحرافات احتمالي در مسير توسعه و پيشرفت اين مقولات جلوگيري به عمل آورد زيرا كه به گفته ي حضرت علي “مردم دشمن چيزهايي هستند كه نمي دانند.” پس چنانچه انسان بتواند نسبت به مسئله دين و مهمتر از آن دينداري نگاهي علمي و منطقي داشته باشد و اينكه بتواند همواره برداشتي علمي و آگاهانه از چارچوب موضوعات اعتقادي خود داشته باشد بدون شك قادر خواهد بود كه يك بهروزرساني را در تمامي جنبه هاي مذهبي و اعتقادي خود پياده سازد كه اين مسئله نه تنها منجر به تقويت چهارچوب اعتقادي خود انسان مي گردد بلكه بدون هيچ شك و ترديدي به ترويج، اشاعه و پذيرش آن از سوي ديگران كمك بسيار شاياني نيز خواهد كرد. به عنوان مثال زماني مادي گرايان سعي داشتند به كمك تئوري حالت پايدار ثابت كنند كه جهان هستي از ابتدا داراي هيچ خالقي نبوده است در صورتيكه با پيشرفت علم صحت اين نظريه به وسيله تئوري انفجار بزرگ نقض گرديد و همانگونه شد كه قرآن كريم در آيات مختلف خود در مورد اين موضوع مهم صحبت به ميان آورده بود. به همين خاطر است كه حضرت علي (ع) در حديثي گرانبها مي فرمايند:” كمال دين در طلب دانش و بكار بستن آن مي باشد” و بطور حتم وجود چنين نگرشي نسبت به مسئله دين و مذهب سبب خواهد شد كه كاروان علم و دانش بشري نيز همواره در مسير خدمت به بشريت و ارتقاي كيفيت زندگي انسان ها گام بردارد نه مسيري دنيا گرا كه انسان طي سيصد سال گذشته همزمان با انقلاب صنعتي در اروپا آغاز كرده است كه امروز به گواه بسياري از دانشمندان اثبات گرديده موج علمي بوجود آمده در اين برهه از زمان مسيري اشتباه را سپري كرده است به طوريكه بسياري از آلودگي هاي زيست محيطي و جنايات بشري در سايه سوء استفاده از همين پيشرفت هاي علمي دليل محكمي بر اين ادعا بوده است.