تهيه و تنظيم : علي مرادي كارشناس تغذيه شبكه بهداشت و درمان هنديجان:يازدهم ژوئيه روز جهاني جمعيت ناميده شده است. روزي كه از سال 1989 وارد تقويم شد تا جهان، عواقب رشد بي‌رويه جمعيت را از ياد نبرد.
اين تاريخ يادآور يازدهم ژوئيه 1987 است كه در آن جمعيت جهان از مرز 5 ميليارد گذشت.
حدود 40 سال پيش بود كه سازمان ملل متحد براي نخستين بار برنامه مدوني براي تنظيم خانواده و كنترل جمعيت ارائه كرد. با وجود تمام پيشرفت‌هاي به‌دست آمده، هم‌چنان بيش از نيم ميليون زن در سراسر جهان در هنگام تولد كودكان خود مي‌ميرند و ايدز، مشكلات ناشي از بارداري ناخواسته، و سقط جنين در شرايط غير بهداشتي، جان بسياري از زنان در كشورهاي در حال توسعه را تهديد مي‌كند.
“تنظيم خانواده” حتي براي بسياري از افراد جوان هم عبارتي بيگانه است. فقدان اطلاعات و عدم دسترسي به روش‌هاي جلوگيري از بارداري، از مشكلات بزرگ كشورهاي در حال توسعه به‌شمار مي‌روند.
در حال حاضر حدود 200 ميليون زن در سراسر دنيا، اختياري در مورد بارداري، تعداد دفعات آن و فاصله بين كودكان خود ندارند.
هر سال در سرتاسر جهان حدود 76 ميليون زن، ناخواسته باردار مي‌شوند. اين عدد تقريبا برابر رشد سالانه جمعيت جهان است. در كشورهاي در حال توسعه بيش از نيمي از 14 ميليون مادر نوجوان، ناخواسته باردار مي‌شوند. زايمان و بارداري هم‌چنان جزو دلايل اصلي مرگ‌وگير در ميان مادران نوجوان است. حدود 200 ميليون زن در كشورهاي مورد مطالعه، تمايل به پيشگيري از بارداري دارند، اگر شرايط براي آنها فراهم باشد.
در حال حاضر بيش از 7/6 ميليارد انسان بر روي كره زمين زندگي مي‌كنند. هر ثانيه 3 نفر به اين تعداد افزوده مي‌شود؛ يعني هر هفته بيش از 5 / 1 ميليون و هر سال بيش از 80 ميليون نفر. كارشناسان انتظار دارند كه تا چهار سال ديگر جمعيت جهان از 7 ميليارد نفر بگذرد. 99 درصد اين رشد جمعيت، در كشورهاي در حال توسعه اتفاق مي‌افتد.
جمعيت تنها در آفريقا تا سال 2050، يك ميليارد نفر افزايش خواهد يافت. بدين ترتيب تعداد ساكنان اين قاره دو برابر خواهد شد. جمعيت آسيا در مدت مشابه، بيش از 3/1 ميليارد و در آمريكاي لاتين حدود 215 ميليون نفر افزايش خواهد يافت.
مثال ملموس اين پديده در ايران در دهه 1360 شمسي قابل مشاهده است. موج جمعيت متولدشده در اين دهه، در سال‌هاي بعد فشار خود را بر آموزش و پرورش و در پي آن دانشگاه‌ها تحميل كرد. اين نسل در سال‌هاي اخير به سن ازدواج رسيده و اكنون تقاضاي بسيار گسترده‌اي براي مسكن و اشتغال ايجاد كرده است. اين موج به مسير خود ادامه خواهد داد و فشار بعدي خود را بر صندوق‌هاي تأمين اجتماعي و بازنشستگي وارد خواهد كرد.
پي‌آمدهاي انفجار جمعيت:
رشد سريع جمعيت، خود از موانع اساسي مبارزه با فقر و گرسنگي است. به همين دليل سازمان‌هاي مسئول از كشورهاي ثروتمند خواسته‌اند تا حدود 2/1 ميليارد دلار در زمينه تنظيم خانواده سرمايه‌گذاري كنند. اين رقم در حال حاضر تنها نيم ميليارد دلار است.
در تانزانيا به‌عنوان مثال تنها يك‌پنجم زنان از روش‌هاي مدرن پيشگيري از بارداري استفاده مي‌كنند. هر زن تانزانيايي در دوران باروري خود به‌طور متوسط 6 كودك به دنيا مي‌آورد. بدين ترتيب جمعيت 40 ميليوني اين كشور در سال 2050 به 80 ميليون نفر خواهد رسيد.
در اين كشور از هر هزار نفر 118 نفر تا پيش از رسيدن به سن 5 سالگي مي‌ميرند و حدود 60 درصد جمعيت، با كمتر از يك دلار در روز زندگي مي‌كنند.
سازمان ملل متحد انتظار دارد با برنامه‌ريزي‌هاي انجام‌شده، مرگ‌ومير مادران و كودكان در زمان زايمان تا سال 2015 به نصف كاهش يابد. تعداد كساني كه در فقر مطلق زندگي مي‌كنند هم بايد كاهش محسوسي داشته باشد. اين ارقام دست‌كم براي تانزانيا غيرقابل تحقق خواهند بود.
در هند جمعيت در سال 2000 رسما از مرز يك ميليارد گذشت و در سال 2008، يك ميليارد و صد ميليون نفر است. جمعيت اين كشور به اين ترتيب در سال 2050 به 7/1 ميليارد خواهد رسيد. تنها در سه شهر دهلي 122 ميليون) ، بمبئي 200 ميليون) و كلكته 155 ميليون) بيش از 45 ميليون نفر زندگي مي‌كنند. اين تعداد بيش از نيمي از جمعيت ايران است.
اين مسئله دولت هند را با مشكلات اساسي در تأمين آب آشاميدني و انرژي مواجه كرده است. آب لوله‌كشي در اين كشور به معناي رايج آن وجود ندارد. آب در ساعاتي معين در لوله‌هاي هر محله جاري مي‌شود. مردم منبع‌هاي ذخيره آب را پر مي‌كنند و روز آينده را با آب ذخيره مي‌گذرانند.
حتي پايتخت هم ساعت‌ها در طول روز برق ندارد و داشتن موتور برق‌هاي كوچك بنزيني در خانه‌ها يا موتورخانه‌هاي متوسط در كارخانه‌ها، امري عادي است. وضعيت تأمين مواد غذايي بهتر است. هند از صنعت كشاورزي قابل قبولي برخوردار است. اين البته تنها به معناي تأمين مايحتاج روزمره و ضروري مردم است.
روي ديگر سكه:
در مقابل مي‌توان از كشورهايي نام برد كه از رشد منفي يا كند جمعيت دچار مشكل شده‌اند. به عنوان مثال ژاپن. اين كشور يكي از بالاترين سنين بازنشستگي در جهان را دارد. پيش‌بيني مي‌شود به دليل تعداد بسيار محدود زاد و ولد، جمعيت 127 ميليوني امروزي ژاپن، تا سال 2050 به 95 ميليون كاهش يابد. جمعيت آلمان نيز در اين مدت به 71 ميليون نفر كاهش مي‌يابد؛ يعني 11 ميليون نفر كمتر از امروز.
با اين اوصاف نيروي كار آينده از كجا تأمين خواهد شد؟ سن بازنشستگي تا كجا بالا خواهد رفت؟ ماليات چه كسي صندوق‌هاي بيمه بازنشستگي را پر خواهد كرد؟
مردم ژاپن، اگر سلامت باشند، تا بيش از سن بازنشستگي رسمي كار مي‌كنند. سن بازنشستگي قانوني در حال حاضر در ژاپن براي مردان 63 و براي زنان 61 سال است. اين سن در سال 2010 به 64 و 2013 به 65 سال افزايش خواهد يافت. به هر روي انفجار جمعيت و ناهنجاري‌هاي ناشي از آن موجب نگراني است. كارشناسان رشد كنترل‌شده و ملايم جمعيت را منطقي مي‌دانند كه هم‌گام با رشد امكانات، نه يك تهديد كه يك فرصت به شمار مي‌آيد.
نهادهاي بين‌المللي فعال در زمينه‌هاي جمعيت، در سال 2008 بر تنظيم خانواده و گسترش روش‌هاي مدرن جلوگيري از بارداري متمركز خواهند شد. مقابله با ايدز، پيشگيري از بارداري‌هاي ناخواسته و سقط جنين در شرايط غيربهداشتي، هم‌چنان از مهم‌ترين دغدغه‌هاي نهادهاي مسئول در اين حوزه به شمار مي‌آيند