مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان با اشاره به دستاوردهای این طرح در طول ۳ ساله گذشته گفت: این امر سبب شد که جلوی استفاده از ۵ میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد یارانه گرفته شد. پیش از اجرای این طرح شاهد روند رشد ۳ درصدی در مصرف آرد یارانه‌ای بودیم اما در این ۳۶ ماه میزان مصرف افزایش نیافت بلکه ثابت ماند، حتی در سال ۱۴۰۱ میزان مصرف کاهش پیدا کرد و در این مدت جلوی ۹۶ هزار میلیارد تومان هزینه بابت آرد یارانه‌ای گرفته شد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا، محمد رسول نظافتی، مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در نشست خبری درباره عملکرد این طرح در طول ۳ سال گذشته، اظهار داشت: اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان از اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ با تحقق اهدافی آغاز شد که مهمترین آن کاهش انحراف مصارف و هدررفت آرد یارانه‌ای بود. البته طی مسیر اجرا، اهدافی مانند کیفیت و نظارت به طرح الصاق شد.
وی ادامه داد: فاز اول طرح هوشمندسازی از ابتدای سال ۱۴۰۱ با نصب کارتخوان‌های هوشمند به اجرا رسید و در مدت کوتاهی ۸۰ هزار نانوایی مجهز به این کارتخوان‌ها شد که۶۰ هزار این نانواها شهری و ۲۰ هزار نانوایی روستایی داریم. می‌توان گفت فاز اول از به بلوغ نسبی رسید و ۹۰ درصد نانواها مجهز به کارتخوان شدند.
مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان گفت: از بهمن ماه سال ۱۴۰۱ فاز دوم این طرح با عنوان فاز هوشمندسازی انجام شد و اتفاق جدیدی که رخ داد این بود که منطق و مبنای اختصاص آرد یارانه‌ای که پیش از این ثابت بود، مبتنی بر فروش نان شد. سامانه هم این عملکرد واقعی ثبت و موتور هوشمند این میزان فروش را بررسی می‌کند که تمام این مراحل به صورت مکانیزه بدون بهره‌گیری نیروی انسانی انجام شد.
نظافتی با بیان اینکه از کارکرد این سامانه قریب به ۳۶ ماه می‌گذرد و روزانه ۱۲ میلیون تراکنش در سامانه ثبت شده، افزود: در این مدت ۱۰ میلیارد صورت حساب فروش نان ثبت شده و این روند الگوی جدید مبتنی بر حکمرانی داده است که می‌تواند با سایر کالای اساسی تعمیم پیدا کند.
وی اظهار داشت: دولت در سال ۱۴۰۱ با حذف ارز ترجیحی باید برای ساماندهی یارانه نان تصمیم می‌گرفت و در آن زمان پیشنهادات از جنس سهمیه بندی و آزادسازی نرخ نان بود اما پیشنهادی مطلوب هوشمندسازی بود که بدون اعمال محدودیت در مصرف مردم به اجرا رسید.
وی با اشاره به دستاوردهای طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان در طول ۳ ساله گذشته گفت: بر اساس آمار جمع‌آوری‌شده در سال ۱۴۰۳ تعداد ۹۷۹ هزار و ۹۲۳ ولادت در کل کشور به ثبت رسیده
است.مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان با بیان اینکه این میزان کاهش مصرف آرد یارانه‌ای در حالی رقم خورد که انگیزه افزایش مصرف وجود داشت: همانطور که گفته شد پیش از اجرای این طرح سالانه ۳ درصد شاهد افزایش مصرف آرد یارانه‌ای بودیم اما این روند متوقف شد و همچنین در این مدت زمان ۳ ساله گذشته ۳ هزار واحد نانوایی جدید ایجاد شد که این خود انگیزه افزایش میزان مصرف را بالا می‌برد.نظافتی در پاسخ به سؤال ایلنا مبنی بر اینکه علاوه برای جلوگیری از ۵ میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد یارانه‌ای، پس از اجرای طرح هوشمندسازی چقدر میزان انحراف و قاچاق آرد یارانه‌ای کاهش پیدا کرد، تاکید کرد: نمی‌توان آمار دقیقی از میزان انحراف از مصرف آرد یارانه‌ای اعلام کرد اما برآوردها حاکی از این بود که در سال ۱۴۰۰ و پیش از اجرای این طرح میزان انحراف مسیر مصرف آرد یارانه‌ای حدود ۲۰ درصد بود. به طور قطع در موضوع مصارف آرد از هدررفت جلوگیری شد اما هیچ گاه ادعایی مبنی بر اینکه انحراف مصرف آرد به صفر می‌رسد را نداشتیم و اساساً چنین هدفی هم متصور نبود اما در این مدت ریسک قاچاق و انحراف مسیر مصرف را به شدت افزایش دادیم.
وی در پاسخ به سؤال دیگر ایلنا مبنی بر اینکه چه تعداد نانوایی در کشور از مصرف آرد یارانه‌ای در مسیر تعریف شده آن به اشکال مختلف تخلف داشتند، گفت: سهم آرد یارانه‌ای در کشور حدود ۹۰ درصد است و می‌توان گفت اکثریت نانوایی کشور در مصرف آرد یارانه‌ای نانوایی متعهد هستند و تا کنون شاهد آن بودیم که بیش از ۶۰ درصد نانوایی که دسترسی به آرد یارانه‌ای داشتند به این استفاده از آن برای مصرف کننده نهایی متعهد بودند و سهمیه آرد این خانوارها نه تنها کاهش پیدا نکرد بلکه افزایش هم داشت.
وی با اشاره مابه تفاوت قیمت آرد یارانه‌ای و غیر یارانه‌ای اظهار داشت: قیمت آرد نمی‌توان شاخص درستی برای مقایسه این مابه تفاوت است اما می‌توان گفت قیمت گندم یارانه‌ای در کشور در دو سطح و درجه ۶۵۰ و ۹۰۰ تومان و قیمت خرید تضمینی ۲۰ هزار و ۴۰۰ تومان است.
تحلیل خبر
مصرف آرد یارانه‌ای؛ واقعیت آمار چه می‌گوید؟
وحید جعفری زاده
مدیر اجرایی طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان مدعی است که اجرای این برنامه از هزینه ۹۶ همتی مصرف آرد یارانه‌ای جلوگیری کرده، اما به نظر می‌رسد این آمار تحت تأثیر عوامل دیگری نیز بوده است. طبق اظهارات این مدیر، اصلاح نحوه تخصیص و توزیع آرد به نانوایی‌ها باعث توقف رشد ۳ درصدی سالانه مصرف آرد شده، حال آنکه میزان استفاده در سطح ثابت باقی مانده است؛ از همین محل، صرفه‌جویی معادل ۵ میلیون و ۱۲۰ هزار تن آرد یارانه‌ای ثبت شده است.
مسئله حائز اهمیت آن است که با این حال، هم‌زمان با اجرای این طرح، احتمالاً عوامل دیگری نیز بر کاهش مصرف تأثیر گذاشته‌اند. یکی از این موارد، سیاست دولت در تسهیل فعالیت نانوایی‌های آزادپز است. اگرچه بحث ایجاد واحدهای نانوایی آزادپز از سال ۹۴ مطرح و تصویب شد، اما در سالهای اخیر تعداد بیشتری از نانوایی‌ها به این مدل فعالیت تغییر مسیر داده‌اند. افزایش چندبرابری نرخ نان نیز موجب شده بسیاری از مردم، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، برای کنترل هزینه‌های خانوار، مصرف نان خود را کاهش دهند. این موضوع در کلان‌شهرهایی مانند تهران نمود بیشتری دارد، به‌طوری که نسبت نانوایی‌های آزادپز به دولتی‌پز در مقایسه با سالهای قبل افزایش قابل توجهی داشته است. علاوه بر این، در شهرهای بزرگ، فاصله‌های طولانی و ازدحام نانوایی‌های دولتی‌پز، بسیاری را به سمت کاهش مصرف نان و مدیریت هزینه‌ها سوق داده است.
عامل مهم دیگری که این مدیر اجرایی از آن اظهار بی‌اطلاعی کرده اما در سطح شهرها به‌وضوح دیده می‌شود، حضور پرتعداد اتباع خارجی در نانوایی‌های دولتی‌پز و خرید گسترده و با تعداد بالای نان یارانه‌ای است. با توجه به جمعیت بالاتر خانواده‌های مهاجر، مصرف نان آن‌ها نیز بیشتر است و در نتیجه، اتباع سهم بیشتری از یارانه آرد و نان کشور دریافت می‌کنند.
علاوه بر این موارد، تورم افسارگسیخته سالهای اخیر و کاهش قدرت خرید خانوارها نیز می‌تواند یکی دیگر از دلایل کاهش مصرف نان باشد. گزارش‌های اقتصادی نشان می‌دهند که خانوارهای کم‌درآمد، برای تطبیق با شرایط اقتصادی، نه‌تنها مصرف نان بلکه سایر اقلام اساسی مانند برنج، روغن، قند و شکر را کاهش داده‌اند. بنابراین، اولاً نباید تصور کرد که میزان توزیع آرد کاهش یافته، بلکه صرفاً در سطحی ثابت باقی مانده است. ثانیاً، مجموعه‌ای از عوامل در این روند نقش داشته‌اند، و حتی ممکن است بخشی از عدم افزایش 96 همتی مصرف آرد یارانه‌ای، از جیب مردم تأمین شده باشد. از این‌رو، نسبت دادن تمام این آمار به موفقیت طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان، نگاهی تک‌بعدی و غیردقیق خواهد بود.