به اعتقاد مشاور پژوهشی فرهنگستان علوم، مدرک‌گرایی مهمترین عامل تَقلبات علمی است و زمانی که از سوی مسئولان علم خوب، ثروت آفرینی معنا می‌شود، زمینه‌ای را فراهم می‌کند که هر کس از هر روشی، ثروت‌اندوزی کند و این امر منجر به تشکیل شرکت‌های مقاله و پایان‌نامه فروش خواهد شد.
دکتر محمد شاهدی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان و مشاور پژوهشی فرهنگستان علوم در گفت و گو با ایسنا، با انتقاد نسبت به رویکرد مدرک‌گرایی در کشور، گفت: در این رویکرد، بیشتر مدرک ارزشمند است تا علم؛ به این معنا که اگر فردی علم نداشته باشد ولی مدرک داشته باشد استخدام می‌شود و هیچ ارگانی مدرک افراد را بررسی نمی‌کند و مشاهده می‌کنیم که متأسفانه چنین افرادی در مقام استاد دانشگاهی هم جذب شده‌اند!
وی با بیان اینکه ما به مدرکی بها می‌دهیم که قابل خرید و فروش است، اظهار کرد: در حال حاضر شرکت‌هایی در کشور پدید آمده است که مدارک دانشگاه‌های ایرانی و خارجی را جعل و به فروش می‌رسانند و متأسفانه برخی از مسئولان کشور اقدام به خرید این مدارک می‌کنند و کشور نیز در این باره زیاد سخت‌گیری نمی‌کند که چون فرد با خرید مدرک دچار فساد شده است، از مقامش عزل شود.
شاهدی، اضافه کرد: این شرکت‌ها به صورت علنی در قبال دریافت مبالغی، مقاله تهیه می‌کنند و مشخص است که این نوع مقالات جعلی در کجاها به چاپ می‌رسد و کسی نسبت به تشکیل چنین شرکت‌هایی اعتراض نمی‌کند. این نشان می‌دهد که در کشور بر روی اعمال خلاف خیلی کنترل و نظارت نمی‌شود و افراد خاطی نیز بازخواست نمی‌شوند!
این عضو فرهنگستان علوم با بیان اینکه قرار بوده که با انقلاب اسلامی ارزش‌های اسلامی را حاکم کنیم و سرمایه‌گذاری‌های زیادی شده ولی به مورد اصلی که شامل آموزش صحیح و فرهنگ صحیح است، توجه نشد، گفت: کشورهایی که در گذشته بسیار ضعیف بودند مانند سنگاپور که کشور مالزی آن را قبول نداشت ولی امروز در زمره کشورهای پیشرفته قرار گرفته‌اند چون به علم و آموزش توجه بسیاری کردند و افرادی را مسئول کردند که در کارنامه علمی و عملکردی آنها فساد درج نشده است.
این استاد نمونه کشوری با اشاره به تجارب سایر کشورها در برخورد با فساد و تقلب مسئولان، با تأکید بر اینکه وقتی چنین برخوردهایی در کشوری حاکم باشد، موفق خواهد شد، ادامه داد: ما انقلاب کردیم ولی به آموزش و فرهنگ توجه نکردیم ضمن آنکه مقام معظم رهبری در بیانیه گام دومشان بر علم و پژوهش تأکید کردند و این در حالی است که علم و پژوهش ما صوری شده و از نظر آماری اعلام می‌کنیم که از بسیاری از کشورها جلو هستیم و این سؤال مطرح می‌شود که از علم تولید شده در کجاها استفاده کردیم؟!
دکتر شاهدی اضافه کرد: در هرجا که خواستیم از علم تولید شده استفاده شد که نمونه آن ساخت پهپاد، رادار و موشک است که ساخت این تجهیزات بدون علم میسر نبود ولی در بسیاری جاها از علم تولید شده بهره‌ای نبردیم.
تحلیل خبر
آموزش و فرهنگ زیربنای تمام ارکان یک کشور و ملت است. آموزش در کشورهای توسعه یافته و حتی در بسیار از کشورهای غیرتوسعه یافته، مقوله‌ای بسیار حساس تلقی می‌شود و دولت‌ها هزینه و توجه ویژه‌ای به آن معطوف می‌کنند. نیک می‌دانیم که تأثیرگذارترین، عمیق‌ترین و بهترین روش برای فرهنگ‌سازی، فرهنگ‌سازی کودکان در دوران آموزش پایه است؛ که این خود اهمیت آموزش را دو چندان می‌کند. از سوی دیگر آموزش‌های مهارتی، آموزش‌های عالی و دانشگاهی نیز زمینه بهره‌گیری از نیروی انسانی کشور را فراهم می‌کند، بنابراین اگر در هر کدام از این بخش‌ها تعلل شود و یا با تسامح به آن نگریسته شود، هزینه‌های سنگینی بر کشور متحمل خواهد شد.
اینکه سال‌ها گفته می‌شود که سیستم آموزشی ما در آموزش‌های پایه دچار اشکالات فراوانی است و آموزش‌هایی کاربردی، عملی و مطابق نیاز دانش‌آموزان ارائه نمی‌شود بحثی است که باید به آن جداگانه پرداخته شود؛ اما اینجا می‌خواهیم از زاویه‌ای دیگر به این آموزش‌ها نگاه کنیم. متأسفانه در سالیان اخیر شرایط سیستم آموزشی به گونه‌ای پیش رفته که در عمل کیفیت آموزش به شدت افت کرده و در این زمینه قوانین و دستورالعمل‌ها و بعضی سهل‌گیری‌ها مزید بر علت شده است. حذف مردودی، جایگزینی ارزشیابی نمره‌ای با ارزشیابی توصیفی، فراهم کردن فضا برای گسترش قارچ‌گونه مدارس غیرانتفاعی، امکان اخذ دیپلم از مؤسسات آموزشی غیرانتفاعی، اجازه دادن به مدارس غیرانتفاعی برای استفاده از معلمانی که آموزش‌های تخصصی لازم را نگذرانده‌اند و... تنها بخشی از عواملی است که در این افت کیفیت اثرگذار بوده است. جالب است که در شرایط فعلی، بعضی دانش‌آموزان می‌توانند بدون قبولی در یک مقطع تا مقاطع بعد هم پیش بروند و بعد از آن با ضعیف‌ترین نمرات و پس از آزمون‌های مکرر قبولی خود را اخذ کنند، دیپلم را از مؤسسات آموزشی خصوصی بگیرند و بدون کنکور وارد دانشگاه شوند! حتی این باور در بسیاری از دانش‌آموزان به وجود آمده که برای قبولی در دانشگاه نیازی به تلاش آن چنانی نیست و بالاخره می‌توانند از یکی از راه‌های موجود وارد دانشگاه شده و به راحتی مدارج تحصیلات عالیه را طی کنند!
در دانشگاه‌ها هم وضع اگر بدتر نباشد، بهتر نیست! عملاً در مقاطع کاردانی و کارشناسی دانشجو می‌داند کافی است شهریه را بپردازد چرا که درنهایت مدرک خود را خواهد گرفت.در تحصیلات تکمیلی هم وضعیت جالب نیست. پس از اینکه دانشگاه‌ها در مقاطع کاردانی و کارشناسی با افت دانشجو مواجه شدند و دیدند از نظر مالی در حال ضرر کردن هستند؛ راهکار را در توسعه تحصیلات تکمیلی دیدند. واقعیت این است که فارغ از اینکه در گرفتن مجوز رشته‌های تحصیلات تکمیلی چه سهل‌گیری‌هایی اتفاق می‌افتد و چقدر قوانین نادیده گرفته می‌شود، دانشجوهای این مقاطع هم اطمینان دارند که به راحتی و بدون مشکل خاصی می‌توانند فارغ‌التحصیل شوند و مدرک بگیرند.
درباره پایان‌نامه هم که هر چه بگوییم سخن به گزافه نگفته‌ایم. هم ما می‌دانیم، هم دانشجویان، هم اساتید، هم مسئولان دانشگاه، هم ناظران و هم مسئولان وزارت علوم که پایان‌نامه‌ها و مقالات کپی، فاقد ارزش علمی و پر از ایراد به راحتی و به عیان خرید و فروش می‌شوند. اگر در جلسات دفاع ارشد دانشگاه‌ها شرکت کرده باشید، به راحتی می‌بینید که در موارد متعددی دانشجو حتی قادر به پاسخ گفتن ساده‌ترین سؤالات اساتید هم نیست، اما با نمره عالی و خیلی خوب از جلسه دفاع خارج می‌شود!
به قول مشاور پژوهشی فرهنگستان علوم، حتی می‌بینیم که برخی از افرادی که با همین روش‌ها مدرک گرفته‌اند، الان به رتبه‌های بالای مدیریتی یا حتی هیئت علمی دانشگاه رسیده‌اند! البته تبعات این شیوه مدرک دادن بسیار بسیار بیش از اینهاست که باید در مجالی دیگر به آن پرداخت. بدیهی است اگر فکری به حال وضعیت آموزشی کشور نشود، نمی‌توان آینده‌ای درخشان را برای کشور متصور شد.