نمی‌توان اختیار ارز را به «نابازار» داد

رئیس کل بانک مرکزی گفت: نرخ بازار آزاد تنها بر اساس انتظارات تورمی ناشی از اخبار منفی شکل می‌گیرد و به هیچ وجه با واقعیات اقتصاد ما همخوانی ندارد.
به گزارش ایرنا از پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی، محمدرضا فرزین درباره سیاست خود در بانک مرکزی پس از سکانداری این بانک گفت: سیاست ارزی جدید در چارچوب سیاستی تحت عنوان سیاست تثبیت شروع شد.
وی افزود: سیاست تثبیت هم منطقش این است که در حال حاضر به دلیل شرایط خاص اقتصادی و مسائل سیاسی که به وجود آمده، متغیرهای اقتصاد کلان ناآرام است و ما باید ثبات را به بازار برگردانیم.
رئیس کل بانک مرکزی اضافه کرد: در این وضعیت ترس و التهاب حاکم بر بازار مدیریت آن را بسیار سخت کرده، چرا؟ چون با فضای انتظاراتی به هم می‌رسند. این در حالی است که اقتصاد ما حتی در همین شرایط ناآرام، وضعیت قابل قبولی دارد.
در اقتصاد چه بخواهیم و نخواهیم نرخ ارز به تمام کالاها علامت می‌دهد؛ قیمت تمام کالاها بر اساس آن شکل می‌گیرد
رئیس کل بانک مرکزی گفت: در اقتصاد چه بخواهیم و نخواهیم نرخ ارز به تمام کالاها علامت می‌دهد؛ قیمت تمام کالاها بر اساس آن شکل می‌گیرد و افزایش و کاهش پیدا می‌کند.
وی افزود: از طرف دیگر، در دهه ۹۰ شوک‌های تورمی ما بیش از اینکه شوک‌های سمت تقاضا باشد، شوک‌های سمت عرضه و هزینه بوده است. به عبارت دیگر، اتفاقی که می‌افتد به این شکل است که با عوامل انتظاری، نرخ ارز ما افزایش پیدا می‌کند و نرخ که بالا رفت باعث افزایش تقاضای نقدینگی می‌شود، افزایش تقاضای نقدینگی نیز باعث عرضه نقدینگی و تورم می‌شود و به همین صورت ما در یک چرخه ارز و تورم گیر می‌کنیم. ارز افزایش پیدا می‌کند و تورم بالا می‌رود.
فرزین ادامه داد: ۱۰ سال است در این چرخه گیر کرده‌ایم و نتوانسته‌ایم خارج شویم. به همین دلیل لازم بود که به گونه‌ای با سیاست ارزی جدید خودمان را از این چرخه خارج کنیم.
وی درباره سیاست تثبیت دلار روی ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان گفت: من در تلویزیون از این سیاست دفاع کردم. نرخ یک هزار و ۲۲۶ تومان هم زمانی که در دولت آقای احمدی‌نژاد اتفاق افتاد، ما پشت‌سر آن بازار مبادله را راه انداختیم و نرخ ارز حتی با تحریم بانک مرکزی حدود ۲۴۰۰ تا ۲۵۰۰ تثبیت شد، اما ۴۲۰۰ که اعلام شد در مورد همه کالاها بود. نرخ ۲۸۵۰۰ اینطور نیست.
رئیس کل بانک مرکزی در خصوص مشخصه‌های نرخ ارز بهینه گفت: نرخ ارزی که ما تعریف می‌کنیم باید بتواند بودجه دولت را به تعادل برساند. مشکل نرخ ۴۲۰۰ این بود که بودجه دولت با آن به تعادل نمی‌رسید. اما الان بین نرخی که در بودجه امسال آمده تا نرخی که ما اعلام کردیم، همچنان فاصله هست. پس ۲۸۵۰۰ بودجه دولت را به تعادل می‌رساند و دولت دچار مشکل نخواهد شد.
فرزین تاکید کرد: نرخ بازار آزاد را قبول نداریم. این نرخ صرفاً بر اساس انتظارات تورمی ناشی از اخبار منفی شکل می‌گیرد و به هیچ وجه با واقعیات اقتصاد ما همخوانی ندارد.
وی ادامه داد: علاوه بر گشایش‌های ارزی که ایجاد شده، تراز تجاری مثبت در کشور داریم، به معنای آن‌که برای رفع نیازهای کشور، ارز به اندازه کافی وجود دارد.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: در حال حاضر تقریباً صادرات غیرنفتی‌مان به اندازه واردات است. حتی اگر نفت نفروشیم.
فرزین اظهار داشت: صادرات خدمات کشور همواره کمتر از واردات خدمات است، دلیل اصلی هم حوزه گردشگری است، چون گردشگرهایی که از ایران می‌روند، بیشتر پول خرج می‌کنند تا آن‌ها که وارد می‌شوند. اگر این دو عدد مثبت و منفی را کنار هم بگذاریم، حساب‌جاری ما تا آن زمان ۱۳.۳ میلیارد دلار مثبت می‌شود. واقعیات اقتصادی ایران این است اما در جامعه چیز دیگری تصور می‌کنند و ما مشکل‌مان همین تصویری است که ارائه می‌شود. به عبارت دیگر، آینده اقتصادی کشور، آینده مطمئنی است، ولی تمام افراد چنین برداشتی ندارند و فکر می‌کنند در آینده وضع اقتصادی بدتر است و این تصویر باعث فرار سرمایه می‌شود.
شما اگر در داخل هم پولت را تبدیل به دلار می‌کنی و در صندوق امانات می‌گذاری، این هم فرار سرمایه است
وی گفت: در مبانی اقتصادی، فرار سرمایه ناشی از هراس و استرس است. فرار سرمایه لزوماً این نیست که پول را ببرید در ترکیه خانه بخرید. شما اگر در داخل هم پولت را تبدیل به دلار می‌کنی و در صندوق امانات می‌گذاری، این هم فرار سرمایه است.
وی ادامه داد: در فضای مجازی و رسانه‌ای، کشور را می‌زنند و متاسفانه در داخل هم بعضی‌ها همین خط را دنبال می‌کنند. وقتی مردم پولشان را به دلار تبدیل می‌کنند، دلیلی جز ترس و اضطراب ندارد. این را دشمنان ما به‌خوبی فهمیده‌اند و با رسانه‌هایشان ترس و اضطراب و دلهره را تولید می‌کنند و این هم روی نرخ و رفتار اقتصادی تأثیر می‌گذارد. این در حالی است که ما بازار کالا را کنترل کرده‌ایم.
فرزین گفت: دلار ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان نرخی است که روی آن می‌ایستیم و به خوبی هم جواب می‌دهد. اختیارات لازم را هم گرفته‌ایم. کمیته مدیریت تخصیص ارز را تشکیل داده‌ایم، ثبت سفارش‌ها را بررسی خواهیم کرد و مدیریت می‌کنیم. اطمینان داریم که ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان بازار کالا را آرام می‌کند. امیدواریم در مرکز مبادله هم بتوانیم به همین شکل بازار ارزهای غیرکالایی را آرام کنیم. اقداماتی هم باید در فضای رسانه‌ای انجام شود که باید.
فرزین تاکید کرد: در شرایط تحریم چاره‌ای نداریم که سروته ارز را به هم گره بزنیم. باید هم ورود ارز و هم خروج را کنترل کنیم. اما شرط موفقیت سیاست ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان دو چیز است؛ یکی اینکه منابع ارزی لازم را داشته باشیم که داریم و عامل دوم این است که بتوانیم نقدینگی را هم کنترل کنیم. نقدینگی یکی از عوامل بنیادین تعیین‌کننده نرخ ارز است. نرخ ارز یک متغیر درون‌زاست، نه برون‌زا، ما باید پشت‌سرش بتوانیم نقدینگی را کنترل کنیم که در بانک مرکزی این موضوع را هم در دستور کار قرار داده‌ایم.
تا زمانی که تحریم هستیم ارز را نمی‌شود تک‌نرخی کرد
وی درباره تک نرخی کردن ارز گفت: تا زمانی که تحریم هستیم ارز را نمی‌شود تک‌نرخی کرد. بنده ۲۰ سال است مبحث ارز را درس می‌دهم و در فعالیت‌ها به‌عنوان یک سیاست‌گذار حضور دارم. ما اول باید محدودیت‌هایمان را بشناسیم، بعد ایده‌آل‌هایمان را تعریف کنیم. هر وقت تحریم را برداشتیم، باید برویم سراغ تک‌نرخی کردن ارز و تا زمانی که تحریم هستیم نمی‌شود، چون ارز در ایران کالای همگن نیست.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: در حال حاضر در بازار ارز جهانی فارکس، روزانه نزدیک ۶ هزار میلیارد دلار معامله می‌شود. در فارکس، هر کشوری یا ارز می‌فروشد یا می‌خرد، ارز هم برای آن یک نرخ دارد، چرا؟ چون برای آن‌ها فرق نمی‌کند که این ارز در کره است یا آمریکا یا انگلستان، اما برای ما چنین نیست، برای ما در چین یک نرخ است، در اروپا یک نرخ، در دوبی هم یک نرخ. هر کدام نرخی دارد، چون اجزای نقل و انتقال ما بسیار پرهزینه است.
وی اضافه کرد: تجارت ما یک‌جاست و مبادلات ارزی جای دیگر، این ناهمگنی در تجارت و در ارز باعث مسائل و مشکلاتی شده که این هم خاص ایران به دلیل تحریم است. ما اگر بخواهیم ارزمان را جابه‌جا کنیم، مشکل و پرهزینه است، بنابراین اینکه فکر کنیم یک نرخ ارز می‌توانیم داشته باشیم و در کشور حاکم باشد.
وی افزود: در تمام دنیا ارز بانک مرکزی هست که تعیین می‌کند. مگر در آمریکا کسی اجازه دارد که هر نرخی اعلام کند؟ مگر در چین که کاملاً دولتی است، چنین اجازه‌ای را می‌دهند؟ دولت و بانک مرکزی در همه جای دنیا در قیمت‌گذاری ورود می‌کنند. ما یک نابازار داریم و نمی‌توانیم اختیار ارز را به نابازار بدهیم.
چرا نمی‌شود این نابازار را جمع کرد؟
رئیس کل بانک مرکزی درباره اینکه چرا نمی‌شود این نابازار را جمع کرد؟ توضیح داد: این نابازار مدام تغذیه می‌شود. ما کالاهای قاچاقی داریم که دائماً از این بازار به اصطلاح آزاد تغذیه می‌کند و تقاضا برایش ایجاد می‌شود وگرنه اصولاً همه چیز باید شفاف و در مبادی قانونی انجام شود. انتظارات تورمی ناشی از ترس و اضطراب به ایجاد تقاضا دامن می‌زند و باعث فرار سرمایه و تبدیل ارز به یک کالای سرمایه‌ای می‌شود.
فرزین ادامه داد: در سال ۹۰، نفت ۱۲۰ دلار بود و در طول ۵۰ سال گذشته هیچ سالی به اندازه سال ۹۰ تراز تجاری ما مثبت نبود، ولی با ایجاد ترس و التهاب نرخ ارز را افزایش دادند.

تحلیل خبر

چهار کلید واژه اقتصادی

دکتر محمدمهدی جعفری زاده

دکتر فرزین رئیس کل بانک مرکزی که اخیراً صحبت مفصلی پیرامون وضعیت پولی و بانکی و ارز و تورم داشته، چند کلید واژه در بین سخنانش مشهود است:
کلید واژه یکم: نابازار
وی معتقد است که نمی‌توان اختیار ارز را به «نابازار» داد. او در پاسخ به این سؤال که این نابازار چیست و چرا نمی‌شود آن را جمع کرد؟ می‌گوید: «این نابازار مدام تغذیه می‌شود. ما کالاهای قاچاقی داریم که دایما از این بازار به اصطلاح آزاد تغذیه می‌کند و تقاضا برایش ایجاد می‌شود وگرنه اصولاً همه چیز باید شفاف و در مبادی قانونی انجام شود»
وی بیشتر از این، ماهیت نابازار را تشریح نمی‌کند فقط معتقد است که همه چیز باید شفاف و قانونی باشد. اینکه چه کسانی باید جلوی این نابازار را بگیرند و این نابازار چه نقش مهمی در بالا و پایین کردن ارز دارد، مبهم است. اگر به طور جدی و یکبار برای همیشه «این نابازار» از صحنه ارز و اقتصاد کشور حذف نشود یقیناً کشمکش بین بانک مرکزی و نابازار نخواهد توانست بازار ارز را از چنگال آنها بیرون آورد و ماجرای غم‌انگیز افزایش قیمت ارز و افت ارزش پول ملی همچنان ادامه خواهد داشت.
کلید واژه دوم: ترس و اضطراب عامل فرار سرمایه
وی اعتقاد دارد که ترس و اضطراب مردم از شرایط تورمی و اقتصادی باعث می‌شود که مردم پول‌های خود را به ارز تبدیل کرده و در صندوق امانات نگه دارند که این خود نوعی فرار سرمایه است. وی می‌گوید: «فرار سرمایه لزوماً این نیست که پول را ببرید و در ترکیه خانه بخرید بلکه اگر در داخل هم پولت را تبدیل به دلار می‌کنی و در صندوق امانات می‌گذاری، این هم فرار سرمایه است»
چرا مردم این شیوه را در پیش می‌گیرند چون می‌بینند که اگر پولشان به ریال باشد یک شبه ارزش آن، نصف می‌شود و لذا با ترس و استرس و برای جلوگیری از این ضرر و خسارت، مجبورند چنین اقدامی کنند. پس باید با تثبیت شرایط اقتصادی، مردم را از این نگرانی خارج کرد تا باعث فرار سرمایه و تورم مضاعف نشود.
کلید واژه سوم: تحریم مانع تک نرخی شدن ارز
فرزین می‌گوید: «تا زمانی که تحریم هستیم ارز را نمی‌شود تک نرخی کرد» جناب فرزین یکی از اعضای مهم تیم اقتصادی دولت احمدی‌نژاد بوده، اگر همان زمان احمدی‌نژاد را مجاب می‌کرد که واقع‌بین باشد و قطعنامه‌های سازمان ملل و شورای امنیت را کاغذ پاره نخواند و آن را بر اقتصاد کشور ما بی‌تأثیر نداند، شاید این همه تحریم‌های فلج کننده دامنگیر ملت ایران نمی‌شد و همان موقع به قول ایشان می‌توانستند ارز را تک نرخی کنند.
این گفته جناب فرزین کاملاً درست است چرا که کل اقتصاد ما، مستقیماً تحت تأثیر سیاست ما به ویژه سیاست خارجی ماست و تا زمانی که این سیاست‌ها، اقتصاد محور نشود، مشکلات همچنان باقی و در حال صعود است. «سیاست» در همه کشورهای پیشرفته «اقتصاد محور» است ولی در کشور ما «اقتصاد»، «سیاست محور» است.
کلید واژه چهارم: قیمت تمام کالاها براساس ارز
رئیس کل بانک مرکزی می‌گوید: «در اقتصاد چه بخواهیم و نخواهیم نرخ ارز به تمام کالاها علامت می‌دهد و قیمت تمام کالاها براساس آن شکل می‌گیرد»
در اینجا دکتر فرزین به واقعیتی اشاره می‌کند (که چه ما بخواهیم یا نخواهیم) ارز بر تمام شئون زندگی ما اثرگذار است؛ حتی بر مواد خوراکی که در مزارع خودمان می‌کاریم و اجناس تولید داخل و تمام کالاها و خدماتی که مردم با آن سر و کار دارند. البته همه مردم ایران این تجربه تلخ را در زندگی خود دیده‌اند. جناب فرزین به زبانی دیگر می‌خواهد بگوید ما جزیی از بازار و تجارت جهانی هستیم و نمی‌توانیم جدا و منفک از آن، اقتصادی جداگانه و مستقل داشته باشیم پس باید به جای «تقابل»، «تعامل» با آن را پیشه خود کنیم تا به نتایج مطلوب برسیم.
اگر این چهار کلید واژه را کنار هم بگذاریم و کار را به دست اقتصاددانان ماهر و باتجربه بسپاریم شاید گشایشی حاصل شود.