هنگامي كه صحبت از دوران كودكي و نوجواني مي شود دوره اي پر از خوشحالي به ذهن مي آيد . ولي واقعيت اين است كه بسياري از كودكان و نوجوانان بنا به دلايل مختلف خوشي زيادي از اين دوران تجربه نمي كنند . دوره نوجواني دورهاي است كه مشكلات سلامت روان افزايش مي يابد. نكته ي مهم آن است كه اين موضوع در كليه طبقات اجتماعي و اقتصادي صادق است . در واقع نوجوانان خانواده هاي مرفه نيز همان مشكلاتي را كه نوجوانان خانواده هاي فقير دارند را تجربه مي كنند .
مشكلات بهداشت روان باعث مي شود در دوره ي نوجواني نه تنها آمار مشكلات بهداشتي ، بلكه آمار آسيب هاي رواني - اجتماعي هم به طرز شديدي افزايش يابد. اين در حالي است كه با آموزش مهارت هاي خاص مي توان از بروز چنين مشكلاتي پيشگيري كرد . يكي از اين مهارتهاي مهم ، مهارت مقابله با استرس است . ناتواني كودكان و نوجوانان در برخورد صحيح با اين استرس ها باعث مي شود تا به آسيبهاي جسماني و رواني - اجتماعي متعددي مبتلا شوند به همين دليل ضروري است تا والدين با اين پديده آشنا شده و نحوه ي برخورد صحيح با آن را بياموزند و به فرزندان كمك كنند تا بهتر بتوانند با استرس هاي زندگي خود برخورد كنند.
ماهيت استرس
استرس به معني دلشوره ، نگراني و اضطراب نيست . بلكه استرس يعني دوباره سازگار شدن فرد با شرايط و موقعيت هاي جديد. هر جا كه تغييري در زندگي رخ دهد استرس ايجاد مي شود زيرا شرايط زندگي تغيير كرده و فرد بايد دوباره با شرايط جديد در زندگي خود سازگار شود . اين سازگار شدن با شرايط جديد در زندگي ، هم به جسم و هم به روان فرد فشار مي آورد و باعث مي شود فرد دوره ي سختي را طي كند.
اثرات رواني استرس
يكي از بيماري هاي رواني كه با استرس ارتباط دارد ، افسردگي است . اگر چه درمان افسردگي پيچيده و سخت نيست ولي بسياري از مردم اصلا متوجه نمي شوند كه به اين بيماري مبتلا شده اند . تحقيقات نشان مي دهند :
- افسردگي ، باعث اعتياد ، بروز افكار خودكشي و اقدام به آن ، بزهكاري ، بي بند و باري و بي توجهي به قوانين ، به خصوص در دوران نوجواني مي شود . همچنين افسردگي باعث افت تحصيلي و ترك تحصيل مي شود و دانش آموزاني كه ترك تحصيل كنند در خطر معتاد شدن قرار مي گيرند .
استرس ها انواع مختلفي دارند و به گروههاي مختلف طبقه بندي ميشوند: استرس هاي فاجعه آميز يا شديد
حوادثي مانند سيل ، زلزله ، آتش سوزي ، تصادفات و ... پديده هايي از اين قبيل ، باعث تغييرات بسيار شديدي در زندگي فرد مي شوند . اين حوادث اگرچه قدرت تخريبي شديدي بر انسان دارند ولي به ندرت اتفاق مي افتند.
استرس هاي معمول زندگي:
استرس هايي مانند رفتن به مدرسه ، امتحان ، اشتغال ، ازدواج ، سوگوار شدن ، بيماري و ... اين استرس ها در زندگي همه ي انسان ها رخ مي دهد و معمولا همهي افراد در طي زندگي خود اين استرس ها را تجربه مي كنند .
البته همه ي اين استرس ها منفي و ناخوشايند نيست . مانند اختلاف و مشاجره ي وا لدين ، طلاق ، بيماري و ... بلكه انسانها در زندگي با استرس هاي خوشايند و مثبت مانند ازدواج ، قبولي در كنكور ، پيدا كردن كار و ... روبرو مي شوند.
عواملي كه مي توانند اثرات زيان بار استرس ها را كاهش دهند :
حمايت اجتماعي :افرادي كه ارتباطات و روابط اجتماعي زبادي دارند و از ارتباطات و معاشرت هاي خود راضي هستند كمتر تحت تاثير استرس قرار مي گيرند . به همين دليل در دين اسلام بسياري از آيين ها و مراسم مذهبي به صورت گروهي اجرا مي شوند و به انجام اعمالي مانند : نماز جماعت ، نماز جمعه ، صله ي رحم و استفاده از شور و مشورت تأكيد فراوان شده است .
مهارت مقابله:
منظور از مقابله ، كوششها و تلاشهايي است كه فرد انجام مي دهد تا استرس را از ميان بردارد ، برطرف كند ، به حداقل برساند و يا تحمل كند . مقابله گاه به صورت انجام كار ، فعاليت و اقدام خاصي ( مقابله ي مسئله مدار ) و گاه به صورت انجام فعاليت هاي ذهني و درون رواني ( مقابله ي هيجان مدار ) است .
در اكثر موارد ضروري و لازم است هر دو نوع مقابله با هم مورد استفاده قرار گيرند .
مقابله ي مسئله مدار :
در اين نوع مقابله فرد سعي مي كند كاري انجام دهد تا استرس را از ميان بردارد، كاهش دهد يا تحمل كند . كه عبارتند از :
- اقدام به عمل نمودن
- فعاليت خاصي انجام دادن
- راهنمايي گرفتن
- مشورت كردن
- مطالعه كردن
- استفاده از روش حل مسئله
- فكر كردن
مقابله ي هيجان مدار :
در اين نوع مقابله ، فرد كار خاصي انجام نمي دهد فقط سعي مي كند خود را آرام سازد و ناراحتي خود را كاهش دهد . مانند : دعا كردن ، نذر كردن ، توكل به ذات يگانه ي خدا ، صبر كردن ، تخليه و ابراز احساسات (به طور سالم) مانند : گريه كردن و مثبت انديشي .
اين نوع مقابله ي سالم اگر با مقابله ي مسئله مدار همراه باشد بسيار كمك كننده است و باعث مي شود كه فرد با آرامش و طمأنينه ، تصميم درست را اتخاذ كند. همهي افراد بشر با استرس روبرو مي شوند . زندگي بدون استرس يعني مرگ.آنچه مهم است اين است كه افراد در مواقع استرس ياد بگيرند كه از مقابلههاي سالم استفاده كنند. در واقع مشكل زا بودن يك استرس بستگي به مقابله هاي فرد دارد .
براي مقاومت و كاهش اثرات زيان بار استرس لازم است فعاليتهاي زير را انجام دهيد :
- به اندازه ي كافي بخوابيد .
- مراقب تغذيه ي خود باشيد .
- ورزش كنيد .
- سعي كنيد ديدگاه مثبتي به زندگي داشته باشيد .
- اهداف خود را تعيين كنيد .
- انتظارات خود را كاهش دهيد .
- اعتقادات مذهبي و معنوي را در خود رشد دهيد .
- در روز چند بار به خود استراحت دهيد .