سيگاري هايي كه تصميم به ترك مي گيرند معمولاً يا به مراكز ترك سيگار مراجعه مي كنند و يا خودشان براي خودشان برنامه هايي را در راستاي ترك مي ريزند و بر اساس آن به پيش مي روند. البته لازم به توضيح است كه كساني كه به صورت خودجوش و بدون راهنمايي متخصص، اقدام به ترك مي كنند به هيچ عنوان كارشان اشتباه و زيان بار نيست و اين عمل، نوعي خود درماني منفي محسوب نمي شود اما در عين حال بهتر است روشي براي اين كار اتخاذ شود كه تا حد امكان كامل و بي نقص باشد و همه جوانب ترك در آن در نظر گرفته شده باشد .
در اين قسمت قصد دارم شما را با روش هاي رايج اما نادرستي آشنا كنم كه بسياري از سيگاري ها از آنها براي ترك استفاده مي كنند اما چون خودِ روش اشكال دارد باعث مي شود آنها در ترك شكست بخورند . اين شكست هم موجبات سرخوردگي آنها را فراهم مي كند هم سبب مي شود انگيزه ي خود را از دست بدهند . براي شناخت اين روش هاي اشتباه و عدم استفاده از آنها، لطفاً همچنان با من باشيد .
روش كاهش تدريجي سيگار ( ترك تدريجي : )
يكي از روش هايي كه متاسفانه امروزه بسيار مرسوم شده و خيلي ها آن را روش خوبي مي دانند روش كاهش تدريجي سيگار يا ترك تدريجي است. در اين روش فرد آرام آرام از تعداد نخ هاي كشيده شده در هر شبانه روز _مي كاهد تا اين كه به صفر برسد. مثلاً فرض كنيد فردي در هر شبانه روز 20 نخ سيگار مي كشد. حال كه قصد ترك دارد از او مي خواهند فردا 19 نخ بكشد، پس فردا 18 نخ و همين طور روزي يك نخ از تعداد سيگارهاي كشيده شده بكاهد. طبيعتاً اگر اين فرد طبق برنامه به پيش برود در روز نوزدهم فقط يك نخ سيگار خواهد كشيد و در روز بيستم مي تواند راحت سيگار را كنار بگذارد. امتياز اين روش آن است كه فرد راحت تر مي تواند بر گرسنگي نيكوتيني غلبه كند و اين روندِ آرام، تا حدودي خلا ناشي از ترك سيگار را در ذهن او پر مي كند .
از آنجايي كه سلول هاي بدن فرد سيگاري، به مرور به مصرف نيكوتين عادت مي كند بايد گفت كه مصرف سيگار نوعي وابستگي جسمي ايجاد مي كند و در صورتي كه اين ماده ( نيكوتين ) به اندازه ي قبل به سلول ها نرسد، فرد به كشيدن سيگار احساس نياز مي كند و وسوسه مي شود. اين حالت كه ناشي از نرسيدن نيكوتين به بدن مي باشد را گرسنگي نيكوتيني مي گويند .
با توجه به اين كه در روش ترك تدريجي، ميزان نيكوتين مصرفي، آرام آرام كم مي شود، فرد گرسنگي نيكوتيني كمتري را احساس مي كند اما اين دليل نمي شود كه بگوييم اين روش، كامل و بي نقص است .
كاهش تدريجي سيگار، روشي است كه معمولاً جواب نمي دهد. در اين روش اغلب افراد نمي توانند برنامه را تا رسيدن سيگارها به صفر ادامه دهند. حتي در صورت توانستن هم ديري نخواهد گذشت كه فرد دوباره در همان دام قبلي گرفتار مي شود .
چند دليل براي اين قضيه وجود دارد :
در نظر داشته باشيد كه شما زماني از كشيدن يك نخ سيگار لذت بيشتري ميبريد كه مدت زمان بيشتري را از آن محروم مانده باشيد. بر همين اساس در اين روش به طور ناخواسته سيگار كشيدن لذت بخش تر مي شود و اين امر مانع ترك كامل سيگار مي گردد. از اين گذشته كم كردن از تعداد نخ ها باعث _مي شود عمق پك ها زيادتر شود و پك هاي عميق تر يعني نيكوتين بيشتر. عميق تر شدن پك ها از يك طرف و افزايش لذت بخشي سيگار از طرف ديگر باعث مي شود كه اين روش نتواند به خوبي عمل كند و شخص استفاده كننده، نيمه كاره آن را رها كند .
فقط روزي چند نخ، فقط روزي يك نخ يا حتي فقط روزي يك پك، راه نادرستي است كه شما را درترك با شكست مواجه مي كند و باعث مي شود دوباره مثل قبل يا حتي بدتر از قبل به سيگار روي بياوريد. تمايل به ترك بايد همراه با باورهاي درست، رفتارهاي منطقي و در كنار اراده اي محكم باشد وگرنه جواب نخواهد داد .
ترك با كمك مواد نيكوتين دار ( دارو درماني : )
يكي از روش هاي بسيار متداول كه هم در مراكز ترك سيگار به وفور از آن استفاده مي شود و هم افراد به صورت خود درمانگرانه از آن بهره مي برند، ترك با كمك مواد نيكوتين دارست. اين مواد كه مقدار كمي نيكوتين در خود دارند و معمولاً در داروخانه ها و مراكز ترك سيگار يافت مي شوند عبارتند از : برچسب هاي نيكوتيني، آدامس هاي نيكوتين دار، اسپري ها، مواد استنشاقي، قرص ها، كپسول ها و شربتهاي مخصوص ترك .
امتياز اين روش آن است كه بخشي از نيكوتين مورد نياز بدن توسط اين مواد تامين مي شود و همين مساله به فرد كمك مي كند تا در ايام ترك، راحتتر بتواند بر گرسنگي نيكوتيني خود غلبه كند. اين روش كه از آن با عنوان دارو درماني هم ياد مي شود روشي است كه تا حدودي از نظر علمي تاييد شده است و مي تواند به افراد براي غلبه بر وسوسه ي ميل به سيگار كمك كند .
البته ناگفته نماند كه اين روش هم روش كامل و بي عيب و نقصي براي ترك نيست و من كمتر كسي را مشاهده كرده ام كه توانسته باشد با كمك اين روش براي هميشه سيگار را كنار بگذارد .
يكي از اشكالات اين روش، مشكلات و عوارض ناخواسته اي است كه مصرف اين داروهاي نيكوتين دار به دنبال دارد. مي دانيدكه نيكوتين سم مهلكي است كه پس از ورود به بدن به بسياري از دستگاه ها و اندام هاي بدن آسيب هاي جدي و بعضاً جبران ناپذيري مي رساند. در اين روش هر چند ظاهراً فرد سيگار نمي كشد اما عملاً نيكوتين را به بدن خود وارد مي كند و تمام عوارض و آسيب هاي آن را به جان مي خرد. البته اين روش اشكال بزرگ ديگري هم دارد و آن ناديده گرفتن نياز رواني فرد سيگاري است . در نظر داشته باشيدكه سيگار دو نوع وابستگي ايجاد مي كند. يكي وابستگي جسمي ( چون سلولها به مصرف نيكوتين عادت مي كنند ) و ديگر ي وابستگي رواني ( چون فرد سيگاري از نظر رواني به انجام يك كار عادت مي كند . )
دكتر پل مكنا در اين باره مي گويد : < سيگار كشيدن يك عادت است و تمام عادت هاي ما توسط ذهن ناهشيارمان تنظيم مي شوند . >
بسياري از سيگاري ها ( و حتي غير سيگاري ها ) ممكن است چنين تصور كنند كه اعتياد به سيگار دلايلي كاملاً بيوشيميايي دارد يعني به دليل عادت كردن سلول ها به مصرف نيكوتين است كه فرد نياز به كشيدن سيگار بعدي را در خود احساس مي كند در حاي كه بيشترين ميل به سيگار در زمان ترك، جنبه ي رواني دارد .
دو دليل براي اثبات اين ادعا دارم : يكي اين كه اگر تمام ميل به سيگار جنبهي جسمي داشت پس چرا تقريباً همهي سيگاري ها مي توانند تمام شب را بدون سيگار بخوابند بي آنكه از بابت نرسيدن نيكوتين به بدن شان دچار مشكلي شوند و يا از شدت نياز بدني به سيگار از خواب بيدار شوند. اين در حالي است كه همين فرد سيگاري پس از بيدار شدن از خواب معمولاً نمي تواند 8 ساعت را بدون سيگار بگذراند و اين كار برايش مشكل است. اين امر نشان مي دهد كه ميل به سيگار قبل از آن كه تحت تاثير عادت جسمي و سلولي باشد جنبه ي رواني دارد. اما دليل دوم كه از دليل اول هم محكمتر و قانع كننده تر است در مورد كساني است كه جزو اطرافيان فرد سيگاري محسوب مي شوند و به طور ناخواسته دود سيگار را مصرف مي كنند. كسي را در نظر بگيريد كه سال هاي طولاني ( مثلا10 سال ) به صورت ناخواسته سيگار كشيده يعني در معرض دود غير مستقيم يا دست دوم سيگار بوده و عملاً نيكوتين مصرف مي كرده است. بديهي است كه چنين فردي در صورت جدايي از اين دود، معمولاً احساس نياز به نيكوتين پيدا نمي كند و دچار گرسنگي نيكوتيني نمي شود. اين دليل نيز نشان دهنده ي آن است كه اعتياد به سيگار قبل از آن كه جنبه ي جسمي و فيزيولوژيك داشته باشد جنبهي رواني دارد .
قبول دارم كه نياز بدني به نيكوتين يكي از عوامل اصلي ميل به كشيدن سيگار است اما نبايد فراموش كنيم كه عوامل ذهني ( جنبه ي رواني قضيه ) و عوامل بيروني ( محيط و شرايط )، عوامل بسيار تاثيرگذارتري هستند كه غفلت از آنها در هنگام ترك، باعث شكست در ترك مي شود .
هر چند عوامل بيروني ( محيط و شرايط ) مي توانند يكي از دلايل اصلي سيگاري شدن و سيگاري ماندن باشند اما به خاطر داشته باشيد كه عوامل ذهني ( يعني آنچه در مغزمان مي گذرد ) نقش بسيار مهم تري را در اين زمينه ايفا _ مي كنند. يعني اگر از نظر بدني احساس مي كنيد كه نياز به كشيدن سيگار داريد بايد بدانيد كه اين احساسي است كه شما خودتان آن را در ذهن خود ايجاد كرده ايد و با مصرف نيكوتين خوراكي يا استنشاقي نمي توانيد به طور كامل بر اين احساس غلبه كنيد .
روش اشباع (سيگار زدگي )
يكي ديگر از روش هايي كه معمولاً براي ترك سيگار مورد استفاده قرار _ مي گيرد روش اشباع يا سيگار زدگي است. اين روش كه از آن با عنوان تنفر درماني يا درمان انزجاري هم نام برده مي شود بر اساس شرطي سازي كلاسيك انجام مي پذيرد. با كمك شرطي سازي كلاسيك مي توان ذهن فرد را دستكاري كرد و برخي هيجانات خاص را در وي ايجاد كرد، كاهش داد و يا حذف كرد. شرطي سازي كلاسيك يعني پيوند دادن يك عمل يا يك احساس به شكلي كه هر گاه فرد آن عمل را انجام داد، آن احساس خاص در او توليد شود و بر عكس .
در اين روش، هدف آن است كه فرد ترك كننده به نوعي احساس بيزاري از سيگار برسد. به همين منظور لازم است فرد سيگاري آنقدر پشت سر هم و بدون وقفه سيگار بكشد تا دچار تهوع و بدحالي گردد. اين عمل يك يا چند بار تكرار مي شود تا در ذهن فرد، عمل سيگار كشيدن با احساس تهوع و ناراحتي پيوند بخورد. در اين صورت هر گاه بوي سيگار به مشام چنين فردي برسد ممكن است احساس بدي پيدا كنيد يا حتي حالت تهوع به او دست بدهد .
مزيت اين روش آن است كه در آن به جنبه ي رواني ترك سيگار بيش از جنبهي جسمي آن بها داده شده است يعني كاملاً روي ذهن فرد كار مي شود تا سيگار در ذهن او به صورت موجودي آزار دهنده و پليد مايه ي تنفر و انزجار است . با اين همه اين روش نيز روش كاملي نيست و معايبي دارد كه در ادامه توضيح خواهم داد .
يكي از عوارض استفاده از اين روش، آسيب جدي و زيان باري است كه شامل حال خود استفاده كننده مي شود. تصور كنيد فردي پس از كشيدن 40 نخ سيگار به صورت بي وقفه و مداوم، به چنين حس آزار دهنده اي دست يابد .
مسلماً با كشيدن 40 نخ سيگار پشت سر هم آسيبي جدي و خطرناك به بدن فرد وارد مي شود. بدتر از آن زماني است كه بخواهيم اين عمل را چندين بار تكرار كنيم .
دومين اشكال اين روش آن است كه نمي توان به صورت صد درصد و هميشگي روي آن حساب كرد يعني ممكن است فرد تا مدتي ( چند هفته يا چند ماه ) بر اساس شرطي سازي كلاسيكي كه صورت گرفته است از سيگار بدش بيايد اما پس از گذشت مدتي، دوباره همه چيز به حالت قبل برگردد و فرد دوباره سيگاري شود .
ترك با استفاده از سيگارهاي الكترونيكي
مدتي است شاهد وسيله اي در بازار هستيم كه به نام سيگار الكترونيكي معروف است. اين وسيله كه صرفاً براي كمك به ترك سيگار ساخته شده چيزي شبيه به يك سيگار است كه فرد سيگاري در زمان ترك به جاي كشيدن سيگار، از آن مثل يك سيگار استفاده مي كند .
شايد كشيدن اين وسيله بتواند تا حدوي خلا ناشي از نكشيدن سيگار را در ذهن فرد پر كند اما بايد در نظر داشت كه اين شبه سيگار به هيچ عنوان بهداشتي نيست و به مراتب مي تواند خطرناك تر و آسيب زننده تر از سيگارهاي معمولي باشد. سيگار الكترونيكي از سال 2004 ميلادي دركشور چين توليد و به بازارهاي جهاني عرضه شد اما چيزي نگذشت كه خريد و فروش آن در بسياري از كشورها از جمله انگليس، استراليا و كانادا ممنوع اعلام شد .
در سال هاي اخير نيز سازمان بهداشت جهاني طي تحقيقاتي كه انجام داد زيان باري اين وسيله را اعلام و عملاً مجوز فروش آن را لغو كرد .
هر چند از نظر علمي ثابت شده است كه سيگار الكترونيكي محصولي سرطان زاست كه تاثير چنداني در ترك ندارد و وزارت بهداشت نيز بارها اعلام كرده كه اين محصول مجوز مصرف ندارد و نمي تواند جايگزين سيگار شود اما متاسفانه همچنان در كشور ما عرضه و تبليغ مي شود .