دكتر غريب فاضل نيا: استاديار گروه جغرافيا - دانشگاه زابل/ يداله بلياني- كارشناس ارشد اقليم شناسي در برنامه ريزي محيطي:پيش درآمد:بررسي ها نشان مي دهد، تعرفه هاي برق خانگي اعمال شده دركشور به طوركلي به دو دسته تقسيم ميشوند، تعرفه هاي برق خانگي مناطق عادي و مناطق گرم. همچنين تعرفه هاي مناطق گرم نيز با توجه به شرايط محيطي مناطق از قبيل درجه حرارت، رطوبت و تعداد ماه هاي گرم خود به چهار گروه تقسيم ميشوند. علت تفاوت تعرفه هاي مناطق عادي و گرم لزوم كاربرد وسائل سرمايشي از قبيل كولرهاي گازي در مناطق گرم و در نتيجه بالا رفتن متوسط مصرف اين مشتركين در ماه هاي گرم ميباشد. لذا به منظور جلوگيري از بالا رفتن بيش از حد مبالغ صورتحساب مشتركين اين مناطق تخفيف هايي در نرخ احتسابي برق خانگي آنها در اين ماهها در نظر گرفته شده است. همزمان با اجراي قانون هدفمند سازي يارانه‌ها و آغاز اصلاح قيمت‌ها موضوع فوق و بويژه تعيين حدود مصاديق مناطق عادي و گرمسيري اهميت دو چندان يافته است.
به طور كلي، انتظار عمومي اين است كه طرح هدفمندسازي يارانه ها منطبق با مباني علمي و بويژه رعايت و ملاحظه اقتضائات محيطي و محلي به مورد اجرا در آيد، تادستيابي به اهداف مفروض آن با كمترين واكنش ها و نقصان ها و در جهت رفاه عمومي ميسر گردد كه البته در خيلي از موارد چنين نيز بوده است.
يكي از موضوعات بسيار مهم در اجراي طرح هدفمند سازي يارانه ها، اجراي بي كم و كاست سياست اصلاح قيمت‌ها و بويژه اصلاح قيمت مصرف انرژي و از جمله برق، متناسب با شرايط محيطي و محلي هر منطقه مي باشد. بر اين اساس، انتظار اين است كه تعيين حدود قيمت هاي برق مصرفي با در نظر گرفتن مؤلفهها و متغير هاي محاسبه شده در ذيل اقليم آسايش آن منطقه صورت گيرد. به عبارت ديگر در تعيين حدود و مصاديق مناطق گرمسيري و دستيابي به محدوده مناطق همگن و در نهايت تعيين حدود قيمت هاي برق مصرفي هر منطقه مي بايست، شرايط و مقتضيات محيطي و محلي كه قاعدتاً مي بايست دقيقاً بر اساس روشهاي علمي و با در نظر گرفتن كليه پارامتر هاي اقليمي محاسبه شوند، را در نظر گرفت.
بررسي ها نشان مي دهد اين نكته مهم در خصوص تعيين حدود قيمت هاي برق مصرفي چندان مورد توجه نبوده و يا كاملاً در نظر گرفته نشده است، لذا بعضاً مناطقي با اقليم مشابه در دو طبقه متفاوت قرار گرفته اند. به عنوان مثال مطالعات و بررسي هاي مقابسه اي نشان مي دهد قيمت مندرج در جدول مربوط به شهرستان كازرون و حومه در مقايسه با ديگر مناطق پيرامون و از جمله فراشبند و حومه هاي مجاور با وجود اقليم هاي مشابه تفاوت دارد. (در اين تقسيم‌بندي شهرستان كازرون با وجود برخورداري از اقليم بسيار گرم و متناسب با شرايط طبقه 3 در طبقه 4 قرار گرفته است.) براين اساس بررسي هاي علمي لازم صورت گرفته است كه نشان مي دهد با توجه به اقليم بسيار گرم، مي بايست شهرستان كازرون در طبقه 3 اقليمي قرار گيرد. اين مسئله با بررسي هاي علمي - تخصصي مورد تأييد قرار مي گيرد.
بررسي هاي فوق توسط چند تن از محققين و متخصصين ذيربط تهيه شده است. در ادامه و در خلال مقاله اي كه پيش رو داريد برخي از مهمترين استدلال ها و توجيهات علمي مربوطه ارائه شده است كه تقديم علاقمندان مي شود. نويسندگان از نقطه نظرات خوانندگان و احياناً منتقدين در جهت تكميل نظرات خود استقبال مينمايند.
طرح و بيان مسئله:
بطور كلي دو عامل محلي و بيروني در پيدايش و شكل‌گيري آب و هواي هر ناحيه مؤثر ميباشد. عوامل محلي آنهايي هستند كه در محل موجودند و از سالي به سالي ديگر تغيير نمي‌كنند (موقعيت جغرافيايي، وضعيت ناهمواري، پوشش طبيعي زمين.) موقعيت جغرافيايي، زاويه تابش و مدت تابش را معين مي‌سازد و ناهمواري‌ها نيز دما و جهت تابش را كنترل مي‌كند، ولي عوامل محلي به‌تنهايي نمي‌توانند وضعيت آب و هواي يك منطقه را تحت تأثير قرار دهند و بايستي به نقش عوامل بيروني كه ذاتا متعلق به كشور ايران نيستند و از بيرون وارد كشور مي‌گردند و اقليم يك منطقه را تحت كنترل درمي‌آورند نيز توجه كرد، تا بتوان تحليل واقعي تري از شرايط اقليمي منطقه مورد مطالعه به‌دست آورد (عليجاني، 1375.)بعنوان نمونه جلالي و بلياني 13899) تحليل همديد بارش ماهانه و فصلي را در ارتباط با الگوهاي گردشي به محيطي و محيطي به گردشي در استان فارس طي يك دوره آماري 23 ساله از 1982-2005 ميلادي مد نظر قرار داده اند. نتايج كار آنها نشان داده كه اساس و ساز و كار بارش و انگيزش آن در استان فارس وجود الگوه هاي با فشار متفاوت 500 هكتو پاسكالي سطوح بالاي جو و توده هوا هاي غربي و عامل رطوبت آور منطقه سوداني است.
باتوجه به زمينه اقليم آسايش انساني و توجه به كم وكيف فعاليت هاي انساني در بهترين شرايط آب و هوايي براي پيشبرد اهداف مختلف،و جنبه هاي فعاليتي در محيطي سالم و از نظر گاه اقليمي شرايط مطلوب در اين زمينه با استناد به نظر علمي هانتينگتن21-5/15درجه سانتي گراد كه بهترين دماي زيست اقليم در محيط كار براي فعاليتهاي انساني است(شكوئي،1383)، به نظر مي رسد شرايطي كه در شهرستان كارزون و مناطق حومه از نظر تقيسم بندي اقليم حداقل در 5 ماه گرم سال(ارديبهشت الي اوخر شهريور)انجام شده، هنوز هم چاره انديشي لازم از طرف مسولين مربوط براي خروج منطقه از نظر گزينش محدوده جغرافيايي مورد نظر براي شرايط اقليم آسايش ضمن معرفي آن به عنوان منطقه اي محروم و گرمسير (حداقل منطقه 2 يا 3 گرمسير) براي استفاده بهينه از دستگاه هاي خنك كننده در محيط خانوار و كاري صورت نگرفته است. اساسا از نظر اقليم شناسي همديد و بطور مسلم ايران زمين در محدوده خشك كمربند كره زمين قرار گرفته است. شهرستان كازرون نيز به عنوان جزيي از خاك كشور عزيزمان ايران ازجنبه هاي مختلف اقليمي، جزءمناطق گرم و خشك و نيمه مرطوب جنوب غرب كشور و غرب استان فارس ، از اين قاعده مستثني نمي باشد. روند تغيير اقليم جهاني و افزايش دماي كره زمين درنيمه سده اخيرنيز انسان معاصر را درباب موضوع زيست اقليم و تقابل با محيط زندگي خود به تامل و تفكر وا مي دارد. با اين اوصاف شهرستان كازرون نيز با توجه به مباحث علمي مندرج در اين نوشتار در منطقه نيمه خشك و گرمسير و تغيير اقليم اساسي جهاني كه مي توان با روشهاي نوين علمي چون تحليل طيفي و روش پهنه بندهاي اقليمي و همديدي جهت اقليم آسايش مطلوب آن را به اثبات رساند، لازم مي آيدكه بكارگيري ديدگاه جامعه علمي شهرستان براي احقاق حقوق شهروندي جامعه اجتماعي كازرون مد نظر قرار گيرد. قرار گيري شهرستان كازرون و بخش هاي از خشت، جره و بالاده در پله چهارم هزينه هاي مصرفي برق در ماه ههاي گرم سال درمقايسه با فراشبند چندان معقول و انديشمندانه به نظر نمي رسد. با نظري اجمالي به اشكال مندرج در اين نوشتار و نقشه ناحيه بندي اقليمي استان فارس مي توان دريافت كه اقليم شهرستان كازرون و حومه اطراف با فراشبند در جنوب چندان تفاوتي را نشان نمي دهند. شايان توضيح مجدد است كه اساسا اقليم داراي ويژگي لانه گزيني است يعني همواره اين امكان وجود دارد كه در دل يك پهنه اقليمي بزرگ تر پهنه هاي خردتري را يافت كه نسبت به اقليم زمينه از آب و هواي بسار متفاوتي برخوردار بوده و يا شرايط همخواني را با محدوده هاي مجاور نشان دهند(مسعوديان،كاوياني1387.) مثلا منطقه خشت با شهرستان برازجان و مناطق جنوبي محدوده جغرافيايي شهرستان كازرون(جره و بالاده) با فراشبند و حومههاي اطراف آنها را مي توان ذكر كرد. اساسا با توجه به نقشه1 ناحيه بندي اقليمي استان فارس 21درصداز خطه استان و شهرستانهاي مندرج درنقشه2 (خصوصا نقشه پهنه بندي ميانگين حداكثر دماي 5 ماه گرم سال) از حيث ناحيه بندي اقليمي به يكديگر نزديك مي باشند. براي آگاهي و اطلاع بيشتر لطفاً به مقاله حاتمي، بهمن بيگلو، خداكرم ،1389 كه در ليست منابع اين مقاله آمده است مراجعه كنيد.
نقشه 1ناحيه گرم وخشك نيمه مرطوب غرب استان فارس منبع (حاتمي بهمن بيگلو،1389)
نقشه مورد نظر فوق مربوط به پهنه بندي اقليمي استان فارس مي باشد(به فاصله شهر فراشبند تا كازرون نگاه كنيد.)اين ناحيه اقليمي گرم و خشك نيمه مرطوب غربي استان فارس است كه حاكميت خود را بر شهرهاي فيروز اباد،فراشبند،قيروكارزين،جهرم وكازرون گسترانده است.
نقشه:2 پهنه بندي ميانگين حداكثر دماي 5 ماه گرم سال كازرون وحومه
طبقه بندي اقليمي دمار تن:
فرمول دمار تن به اين شرح است 11I=p/)T+است. كه در اين فرمول ضريب خشكي، بارندگي ساليانه به ميلي متر و ميانگين درجه حرارت سالانه به سانتيگراد. محدوده هاي اقليمي طبقه بندي دمارتن در جدول شماره11) آمده است.
جدول شماره11)طبقه بندي اقليمي بر اساس روش دمارتن
بر اساس طبقه بندي اقليمي به روش دمارتن منطقه كازرون، فيروز آباد و محدوده هاي جغرافيايي فراشبند و بخش هاي مربوط نيمه خشك مي باشند.
طبقه بندي آمبرژه:
طبقه بندي آمبرژه طبق فرمول زير بدست مي آيد:
2166/273m+-)2 166/273M+/) Px 222000Q
= Pميانگين بارندگيmm()
= M ميانگين حداكثر گرمترين ماه سال
= m ميانگين حداقل سردترين ماه سال
محدوده هاي اقليمي روش آمبرژه به شرح جدول2 مي باشد:
جدول شماره2تعيين نوع اقليم منطقه بر اساس طبقه بندي اقليمي آمبرژه
نمودار1 اقليم نماي آمبرژه
براساس طبقه بندي اقليمي به روش آمبرژه و با توجه به نمودارشماره 1 ايستگاه كازرون و فراشبند داراي اقليمي نيمه خشك واساسا گرم است. درپايان لازم به ذكراست كه طبقه بندي اقليمي صورت گرفته در اين پژوهش با استفاده از نرم افزارEglima طراحي شده است.
تعيين ماههاي خشك به روش گوسن ( نمودار آمبروترميك:)
گوسن نموداري را طراحي كرد كه در آن ارقام درجه حرارت در محور عمودي سمت چپ و اعداد بارندگي در سمت راست محور عمودي قرار داشته و محور افقي نمودار نشان دهنده ماه هاي سال مي باشد. درجه بندي محورهاي قائم به نحوي است كه عدد مربوط به تقسيمات بارندگي دو برابر عدد مربوط به درجه حرارت مي باشد. البته بايد تقسيم بندي دو محور به لحاظ اندازه مساوي بوده و درجات در مقابل هم قرار گرفته باشد. (صفري،1386.) با توجه به توضيحات فوق نمودار آمبروترميك ايستگاه مورد مطالعه در شكل آورده شده است . همانطور كه در نمودار2ديده مي شود در ايستگاه مورد مطالعه فصل خشك از اواسط ماه مي(ارديبهشت) شروع و تا اواسط ماه دسامبر(شهريورماه) ادامه مي يابد.
نمودار2منحني هاي آمبرو ترميك ماه هاي خشك ايستگاه منطقه كازرون منبع بلياني،1388
جمع بندي و نتيجه گيري:
در اين نوشتار در خصوص تعيين حدود و مصاديق مناطق گرمسيري و دستيابي به محدوده مناطق همگن و در نهايت تعيين حدود قيمت هاي برق مصرفي هر منطقه اشاره گرديد كه، مي بايست، شرايط و مقتضيات محيطي و محلي كه قاعدتاً ميبايست دقيقاً بر اساس روش هاي علمي و با در نظر گرفتن كليه پارامتر هاي اقليمي محاسبه شوند، را در نظر گرفت.نتايج نشان مي دهد اين نكته مهم در خصوص تعيين حدود قيمت هاي برق مصرفي در برخي مناطق چندان مورد توجه نبوده و يا كاملاً در نظر گرفته نشده است، لذا بعضاً مناطقي با اقليم مشابه در دو طبقه متفاوت قرار گرفته اند. به عنوان مثال مطالعات و بررسي هاي مقابسه اي نشان داد، قيمت مندرج در جدول مربوط به شهرستان كازرون و حومه در مقايسه با ديگر مناطق پيرامون و از جمله فراشبند و حومه هاي مجاور با وجود اقليم هاي مشابه تفاوت دارد. (در اين تقسيم‌بندي شهرستان كازرون با وجود برخورداري از اقليم بسيار گرم و متناسب با شرائط طبقه 3 در طبقه 4 قرار گرفته است.) لذا با توجه به اقليم بسيار گرم، مي بايست شهرستان كازرون در طبقه 3 اقليمي قرار گيرد. اين مسئله با بررسي هاي علمي - تحصصي مورد تأييد قرار مي گيرد.
با توجه به رويه موجود و ارائه راهكارهاي مناسب جهت پرداخت هزينه هاي برق مصرفي در 5ماه گرم سال و ارائه جدول مربوط به هر ناحيه جغرافيايي در كشور ملاحظه مي شود كه جدول مربوط به پلكان هزينه هاي سال جاري در دوره گرم سال و قرار گيري شهرستان كازرون در پلكان چهارم به همراه حومه هاي اطراف اين شهرستان در مقايسه با شرايط موجود در پلكان سوم هزينه هاي برق مصرفي كه شهرستان فراشبند و قير وكارزين نمونه اي بارز از آن است به نظر چندان معقول و انديشمندانه نمي رسد. در اين باب مي توان از علم اقليم شناسي به عنوان علمي كاربردي در برنامه ريزي محيطي بهره برد كه در اين مقاله پايه استدلال ها و توجيهات مبحث فوق قرار گرفته است.
بايد توجه داشت كه اقليم دستگاه بسيار بزرگي است كه خود از اندر كنش و ارتباط متقابل ميان چندين دستگاه ديگر هچمون (هواسپهر،آب سپهر،يخ سپهر،سنگ سپهر، زيست سپهر)پديد مي آيد اگر دريكي از اين دستگا ه ها تغيير پديد آيد ديگر دستگاه ها به سرعت يا به آرامي خود را با آن هماهنگ مي كنند.
با توجه به مطالب مندرج در اين نوشتار و اشكال بررسي شده از نتايج و منابع معتبر علمي همچون نقشه پهنه بندي اقليمي و تعيين نواحي اقليمي استان فارس به روش تحليل عاملي(نقشه1) و پهنه بندي ميانگين حداكثر دماي 5ماه گرم سال در محيطGIS (نقشه2) از ارديبهشت لغايت شهريور ماه هجري شمسي به نظر مي رسد كه شرايط اقليمي كه بر غرب استان فارس حاكم است، يك ناحيه اقليمي را نشان داده كه حاكميت خود را بر 21درصد كه شامل شهرهاي كازرون، قيروكارزين، فراشبند، جهرم، خنج و فيروزآباد گسترانده است كاملا ملموس و قابل قبول مي باشد. همانگونه كه عنوان شد اقليم داراي ويژگي لانه گزيني است يعني هموراه اين امكان وجود دارد كه در دل يك پهنه اقليمي بزرگ تر پهنه هاي خردتري را يافت كه نسبت به اقليم زمينه از آب و هواي بسار متفاوتي برخوردار بوده و يا شرايط همخواني رابا محدوده هاي مجاور نشان دهند. نمونه بارز اين مهم را مي توان شرايطي كه در حومه هاي جره وبالاده و فراشبند و محدوده هاي از خشت و كنارتخته را با منطقه برازجان مقايسه نمود. با اين اوصاف لازم است كه حدود اقليم شناسي كاربردي نيز در زمينه موضوع صرف هزينه هاي موجود مد نظر مسؤلين قرار گيرد.
منابع: 1- بلياني، يدالله، بررسي شرايط اقليمي كشت گندم ديم در استان فارس، پايان نامه كارشناسي ارشد، 1388، دانشگاه زنجان، دانشكده علوم انساني و اجتماعي،گروه جغرافيا. 2- جلالي، مسعود، بلياني، يداله 13899)، تحليل همديد بارش ماهانه و فصلي استان فارس طي دوره آماري 1982-2005، فصلنامه فضاي جغرافيايي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهر،پاييز، شماره31. 3- حاتمي بهمن بيگلو، خداكرم13899)، نواحي اقليمي استان فارس به روش تحليل عاملي، فصلنامه فضاي جغرافيايي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد اهر، زمستان، شماره .32 4- صفري، عبد العلي، بررسي شرايط اقليم كاشت كلزا در استان زنجان ، پايان نامه كارشناسي ارشد، گروه جغرافيا ، دانشكده علوم انساني، دانشگاه زنجان ، .1386 5- شكوئي،حسين، انديشه هاي نو در فلسفه جغرافيا، انتشارات گيتا شناسي، چاپ هفتم،1383، صص.250-251
6- عليجاني، بهلول، آب و هواي ايران، اتشارات دانشگاه پيام نور، چاپ پنجم ،1375،صص.5-25
7 -مسعوديان، سيد ابوالفضل، كاوياني، محمد رضا، اقليم شناسي ايران، انتشارات دانشگاه اصفهان، چاپ اول،1387، صص.1-5