“ خلّاقيت “ جنبه هاي متعدد ي دارد كه هر كدام از آن ها بايد در جاي خود بررسي شوند. يك جنبه ي بسيار مهم خلاقيت ، وجود شرايط لازم براي بروز اين استعداد همگاني است. بنابراين آموزش و پرورش براي رشد خلاقيت و نوانديشي در دانش آموزان ، بايد به درك درست و روشني از شرايط موجود برسد و در گام بعدي برمبناي فلسفه ي تعليم و تربيت و هدفهاي اصولي و معيارهاي علمي معتبر بكوشد، تصوير روشني از شرايط مطلوب خلاقيت رسم كند. در اين صورت مي تواند با كمترين وقت، انرژي و سرمايه، مسير پرورش و شكوفايي خلاقيت ها و نوانديشي هاي دانش آموزان را هموار سازد.امروزه ثابت شده است كه خلاقيت يك ويژگي صرفاً ذاتي نيست، بلكه همهي انسان ها از اين توانايي برخوردار هستند و همه درجات گوناگوني از اين استعداد را دارند. علاوه بر اين عواملي همچون مهارت يابي ، آموزش پذيري، انعطاف پذيري ، سطح دانش و آگاهي ، خطرپذيري ، نترسيدن از اشتباه و شكست نيز در ميزان خلاقيت و نوآوري دانش آموزان تأثير فراوان دارند. معلم مي تواند همهي اين عوامل را به صورت يك مجموعه در دانش آموزان شناسايي كند و بكوشد آن ها را پرورش دهد. در اين مقاله سعي شده است عوامل مؤثر در خلاقيت شناسايي و راهكارهايي براي پرورش اين توانايي در دانش آموزان ارائه شود.تعريف خلاقيت:خلاقيت ؛ نمايش بالاترين درجه ي سلامت عاطفي (وجود افراد سالم در جريان خود بهسازي)خلاقيت ؛ دوباره نگاه كردن است.خلاقيت؛ خارج شدن از پشت درهاي بسته است.
اهميت و ضرورت خلاقيت در آينده:
وقتي در جهان با مسائل نامتجانس و ناهمگون ، منابع محدود و پايان يافتني، سرعت تغييرات و مسائل ديگري از اين قبيل مواجه مي شويم، نياز به خلاقيت و شعله هاي بينش دروني آشكارتر مي شود. با اين كه هيچ يك از ما دقيقاً نمي دانيم در آينده چه چيزي در انتظار ماست، برخي حقايق و نيازهاي آينده به نحو فزاينده اي براي ما روشن تر مي شوند.
براي خلاق ساختن دانش آموزان مي توان اقدامات زير را به كار بست:
1-آشنا ساختن مديران و معلمان با مفاهيم خلاقيت و راهكارهاي پرورش و تقويت آن در فراگيران
براي آشنا ساختن مسئولان مدارس و معلمان با خلاقيت و شيوه هاي پرورش آن، مي توان از آموزش در دوره هاي ضمن خدمت استفاده كرد. معلمان ، مربيان و مديران پس از آشنايي با راهكارهاي پرورش خلاقيت در فراگيران در اين دوره ها مي توانند اين راهكارها را در كار خود به كار گرفته و ضمن دوري از هر گونه سخت گيري هاي بي مورد و بي جا دانش آموزان را به مشاركت فعال در تدريس و انجام كار گروهي تشويق كنند. همچنين مي توانند به دانش آموزان آزادي هاي معقول بدهند تا با خيال راحت و اطمينان خاطر نظرات و عقايد خود را بيان كنند. اين گونه تدبيرها زمينه ي پرورش خلاقيت در فراگيران را فراهم خواهد آورد.
2-تغييرات اساسي در كتاب هاي درسي
هرچند با استفاده از مطالب و مفاهيم موجود در كتا ب هاي درسي و شيوه هاي تدريس موجود نيز مي توان به پرورش خلاقيت كمك كرد اما براي استفاده بيشتر و بهتر از اين امكانات و ضرورت خلاقيت لازم است در تأليف كتابهاي درسي فقط ارائه ي مطالب در سطح دانش نباشد بلكه متن درس و سوالات آخر درس به گونه اي باشد كه دانش آموز را به تفكر وادارد و در نتيجه زمينه ي مشاركت دانش آموز را براي شركت در بحث گروهي فراهم نمايد .
3 -تغييرات در شيوه ارزشيابي و امتحانات
براي پي بردن به ميزان موفقيت دانش آموز در دروس و نتيجه گير ي از كار خود از سيستم ارزشيابي بهره مي بريم. ارزشيابي نيز بايد بتواند خلاقيت دانش آموز را بسنجد . يعني به جاي سوالات تستي و كوتاه پاسخ يا سوالات همگرا از سوالات واگرا يا سوالاتي كه دانش آموز را به تفكر و ارائه ي عقيده و نظر او دارد.به همين منظور مي توان به پرسش هاي مستمر و فعاليت هاي خارج از كلاس و مرتبط با موضوع بها داده و زمينه رشد خلاقيت و شكل گيري آن را از اولين سال هاي ورود به مدرسه فراهم نمود.
4- علاقه مند كردن دانش آموز به مطالعه
تصور كنيد دانش آموزي كه از ابتداي كودكي با كتاب آشنا مي شود و با نويسنده هاي گوناگون ، داستان هاي مختلف و سرزمين ها و فرهنگ هاي متفاوت ، علوم و هنرهاي جديد يا حوادث مهم تاريخي آشنا شود ؛ به طور حتم متفكر بار خواهد آمد و در نتيجه ارتباط با شخصيت هاي گوناگوني كه در داستانها مطالعه نموده مقدمه ي تفكر و خلاقيت را در او ايجاد مي كنند و با بهرهگيري از تخيل كه ضرورت اساسي خلاقيت است، دنيايي بزرگ و پهناور مقابل چشمان كودك گشوده مي شود و مي تواند آزادانه خيال پردازي كند. بنابراين ضروري است هر چه بيشتر كتابخانه ها ي مدارس و به خصوص كتابخانه هاي كلاسي را فعال كنيم. در ضمن با برگزاري مسابقات كتابخواني به شيوه ي فردي يا گروهي علاقه به مطالعه را تقويت كنيم.
5- استفاده صحيح و مطلوب از ساعات درس انشا
درس انشا پايه و اساس تفكر و خلاقيت در دانش آموز است كه متأسفانه در برخي مدارس بي اهميت تلقي مي شود. استفاده ي معلمان از موضوعات تكراري و كليشه اي روش درستي نيست. براي استفاده مطلوب تر از ساعات درس انشا لازم است كتابخانه را به كلاس ببريم و يا بهتر از آن دانش آموزان را به كتابخانه ببريم. با مطالعه كتاب و مجلات گوناگون غير درسي و نوشتن خلاصه يا ارائه نتيجه اي از مطالب خوانده شده و بيان آن براي ساير دوستان علاوه بر افزايش عمق يادگيري ، مهارت در نوشتن و خلاقيت را در دانش آموز پرورش مي دهيم.
6- تغيير نام درس هنر به پرورش خلاقيت ، نوآوري و ابتكار
متأسفانه هنوز هم در برخي مدارس شاهد آن هستيم كه از درس هنر به نحو شايسته استفاده نمي شود. استفاده از نيروهاي غير تخصصي درتدريس اين رشته يا استفاده از ساعت درس هنر براي جبران عقب ماندگي در ساير دروس كار بسيار خطا و نابجايي است. البته تغيير عنوان درس به تنهايي حلال مشكل نيست بلكه با توجه به تنوع در دنياي كنوني و مهارت ها و هنرهاي مختلفي كه در جامعه رايج است ، استفاده از هنرهاي سنتي مانند خط و نقاشي در كنار هنرهاي گلسازي ، سفالگري ، طراحي روي سفال ، ساخت پازل يا تابلوهاي چوبي و... از فعاليت هايي است كه مي توان ابتكار و خلاقيت را در دانشآموزان پرورش داد. در ضمن چنانچه زمينه را براي نمايش گذاردن آثار و هنرهاي دانش آموزان براي ساير دانش آموزان و اولياي آنان فراهم كنيم در پرورش ابتكار و خلاقيت دانش آموز گام درستي برداشته ايم.
نتيجه :
خلاقيت توانايي و استعدادي است كه در نوع بشر عموميت دارد و در پرورش اين استعداد عواملي چون مهارت يابي ، آموزش پذيري ، سطح دانش و آگاهي ، ميزان تجربه، خطر پذيري و نترسيدن از اشتباه و شكست تأثير دارند. تعدادي از راهبردهاي رشد خلاقيت در دانش آموزان به شرح زير مي باشد.
هدايت معلمان به ااستفاده از شيوه هاي نوين در تدريس،مشاركت دانش آموزان در حين تدريس ( ارتباط دو طرفه )،استفاده از قدرت تخيل و تصويرسازي در فراگيران.ايجاد امنيت عاطفي ، اجتماعي و فرهنگي براي دانش آموزان.
اميد است با بهره گيري از اين اقدامات در مدارس شاهد شكوفايي استعدادهاي فرزندان ايران عزيز در عرصه هاي گوناگون علمي و عملي باشيم.